Улс орны нөхцөл байдал өөрчлөгдсөн нөхцөлд Монгол дахь ШХА-ийн төсөл хөтөлбөрүүдийг дүгнэлээ. Бид зөв зүйлийг зөв цагтаа, зөв газраа хийж чадаж байна уу? Төсөл хөтөлбөрүүд Монгол улсын Засгийн газрын хөгжлийн бодлогуудад нийцэж байна уу?

Юуны өмнө нийгэм, эдийн засаг, улс төрийн орчин нөхцөл түргэн өөрчлөгдөж байгаа үед энэхүү үнэлгээг хийсэн нь сайн хэрэг боллоо. Бид үйл ажиллагаагаа эргэн харж, зөв зүйлийг, зөв газраа, зөв түншүүдтэй хийж байгаа эсэхээ тодорхойлох зайлшгүй шаардлагатай байлаа. Бид хамтран ажиллагч түншүүдээ энэ үнэлгээнд урьж оролцуулсан. Хэдийгээр манай төсөл хөтөлбөрүүдэд хамтран оролцож, хэрэгжүүлж байгаа ч тэд ШХА-ийн хувьд гадныхан бөгөөд аливааг биднээс өөр өнцгөөс харах тул тэдний санаа бодол, зөвлөмжийг сонсох нь чухал байв. Энэ үүднээсээ хоёрдугаар сарын 4-ний өдөр зохион байгуулсан уулзалт семинар маань маш үр өгөөжтэй байж, бодож тунгаавал зохих олон зүйлийг бидэнд өглөө.  

Монгол Улсын Засгийн газрын бодлогын хувьд бид Монгол Улсын хөгжлийн бодлогуудад сайтар нийцэж байгаа юм байна гэдэгтээ бүрэн итгэлтэй байлаа. Шинэ Засгийн газрын тэргүүлэх чиглэлүүдтэй ч үйл ажиллагаагаа илүү уялдуулж харах шаардлагатай байна. Бид саяхан Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд, Хөдөлмөрийн сайд зэрэг зарим сайд нартай уулзаж ярилцлаа. Тэдэнтэй ярилцаж байхад ШХА нь Монгол улсын хөгжилд тодорхой хувь нэмрээ оруулж байгаа гэдгийг онцолж байлаа.

Энэхүү үнэлгээний эцэст хоёр үндсэн дүгнэлт гарлаа: (1) бид хөтөлбөрөө Монгол Улсын Засгийн газрын бодлоготой сайтар уялдуулж, ардчилсан, чинээлэг нийгмийг бүтээх үйлсэд мөр зэрэгцэн ажиллаж байна; (2) Ядуурлыг бууруулах чиглэлээрх ажлаа  хүн амын хамгийн эмзэг ядуу давхаргад илүү анхаарахад чиглүүлнэ. Түүнчлэн семинарын үеэр ШХА-ийн үйл ажиллагааны гол зорилго болох Монгол дахь ядуурал, эмзэг, тэгш бус байдлыг бууруулахтай холбоотой асуулт байнга хөндөгдлөө.

Үнэлгээ хийсний дараа ШХАС-д ямар өөрчлөлт, нөлөө үзүүлнэ гэж харж байна вэ? ШХА цаашид юунд гол анхаарлаа хандуулах вэ?

Бид Монгол дахь хамтын ажиллагааны шинэ стратегиа боловсруулж, өргөн барихад хоёр жил үлдээд байна. Үнэлгээний үр дүн, дүгнэлтүүдээс үзэхэд одоогийн стратегидаа тодорхой өөрчлөлтүүд хийхийг шаардаж байна. Хөтөлбөрийнхөө үр дүнг илүү нэмэгдүүлэхийн тулд төслүүдээ хооронд нь холбож харилцан уялдуулах нь чухал гэж үзэж байна. Энэ нь олон жижиг төсөл хэрэгжүүлэх биш, илүү үр дүнтэй цөөн төслүүдэд голлон анхаарах болов уу гэж бодож байна.

Төслийн үр шимийг хүртэгсэдийг зах зээлтэй холбох тал дээр илүү анхаарах нь зүйтэй гэсэн дүгнэлт хийсэн. Бид хүмүүст мэргэжлийн боловсрол, ур чадвар эзэмшиж илүү ихийг хийж бүтээхэд нь тусалж байна. Эдгээр ур чадвараа ашиглан зах зээлд нэвтэрч, ашиг орлогоо нэмэгдүүлж байж манай төсөлд хамтрагдагсдын ахуй амьдрал дээшилж, нэр төртэй сайн сайхан амьдарч, улмаар манай төсөл хөтөлбөрүүд ч илүү бодитой үр дүнд хүрэх болно.

Гурав дахь дүгнэлт маань ядууралтай холбоотой. Энэхүү өргөн хүрээтэй, олон талт асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд Монгол дахь ядуурал, эмзэг байдал гэж яг юу гэсэн үг болохыг зөв ойлгох шаардлагатай. Бидний эцсийн зорилтот бүлэг болох ядууст илүү сайн хүрч ажиллахын тулд энэхүү социологийн асуудалд илүү анхаарах шаардлагатай гэдэгтэй санал нэгдсэн.

ШХА хөдөөгийн хөгжилд, нэн ялангуяа Монгол орны баруун бүсэд үйл ажиллагаагаа чиглүүлж ажилладаг. Үйл ажиллагаагаа төвлөрлүүлж буй газар зүйн бүсийн тухай асуулт энэхүү үнэлгээний явцад хөндөгдсөн. Бид цаашид хот суурин газрын хөгжлийн асуудлуудад анхаарлаа хандуулах уу? Улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулдаг болж өөрчлөгдөх үү?

Хөдөө, орон нутагт явуулж буй үйл ажиллагаа маань нүдээ олсон байна гэж дүгнэсэн. Тэнд хүн ам цөөтэй ч дэмжлэг туслалцаа их хэрэгтэй байна. Бид энэ чиглэлээ хэвээр хадгалж аль хэдийн бааз суурь нь тогтож, үр дүн сайтай байгаа хөдөө орон нутаг дахь хамтын ажиллагаагаа үргэлжлүүлнэ. Орон нутагт хэрэгжүүлсэн зарим ололт амжилтууд хот суурин газар ч мөн тохирох бөгөөд эдгээр туршлагаа үндэсний хэмжээнд түгээн дэлгэрүүлэх боломж их байна гэж бид үзэж байна.

Миний бодлоор Улаанбаатар хот шилжилт хөдөлгөөн, өргөжин тэлэлтийн асар том сорилттой тулгарч байна. Энэ бол өсч хөгжиж буй хотын захиргааныхны хувьд маш том ажил. ШХА нь Улаанбаатар хотын гэр хороололд хэд хэдэн жижиг төсөл хэрэгжүүлж байгаа. Цаашдаа хот суурин газруудад чиглэж ажиллахад анхаарна. Ялангуяа туршлага ихээр хуримтлуулсан төслүүдээ хуулбарлан хэрэгжүүлж ч болох юм. Тухайлбал, удахгүй хэрэгжиж эхлэх Засаглалыг дэмжих, төвлөрлийг сааруулах төслийн  (ЗДТСТ) хоёрдугаар үе шатыг хэлж болно. ЗДТС төслийн үндсэн үзэл санаанд хот хөдөөгийн ялгаа байхгүй, хаана ч хэрэгжүүлж болно. Иймээс энэ үзэл баримтлалыг хотын орчинд хэрэгжүүлнэ.

Та Монгол Улсын Засгийн газрын хэд хэдэн сайдтай уулзлаа. ШХА-ийн Монгол дахь хөтөлбөрүүдийн талаар тэд ямар сэтгэгдэлтэй байна вэ?

Монголчууд биднийг маш халуун дотноор хүлээж авсан. ШХА Монголд арав гаруй жил ажилласан бөгөөд энэ хугацаанд хоёр орны харилцаа улам өргөжин хөгжиж ирлээ. Бидний хамтны ажиллагааны залгамж холбоо маш чухал. Шинэ Засгийн газар ч Швейцарь улстай найрсаг хамтын ажиллагаагаа үргэлжлүүлэх хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлж байна. Миний уулзсан Засгийн газрын гишүүд Монгол Улсын хөгжилд ШХА ямар хувь нэмэр оруулж байгаа талаар сайн мэдэж байлаа.

Ярилцлагынхаа төгсгөлд та Монгол орон, монголчуудын талаар төрсөн сэтгэгдлээ хуваалцах уу?

Би Монголд хоёр дахь удаагаа ирж байна. Энэ удаад хүйтний улирал таарч, энэ орны талаар илүү сайн мэдэх боллоо. Өвөл ирснээр хүйтнийг мэдэрч, түүнийг дагалдсан асуудлуудыг ч ойлгож авлаа. Ялангуяа хөдөөгийн хүмүүст ямар хүнд хэцүү байж болохыг би төсөөлж байна. Хотын хувьд агаарын бохирдол гэж нэг том асуудал үүсч эрүүл мэндийн хувьд тулгамдсан асуудал болжээ.

Монголд ирэх болгондоо маш тааламжтай хүлээн авч байгааг мэдэрдэг. Хүмүүс нь нөхөрсөг, зочломтгой, бас маш даруу. Хэдийгээр даруу, үг дуу цөөтэй мэт санагдавч тэдэнтэй харилцахад төвөггүй байдаг. Миний хувьд Монголчуудтай сэтгэл зүрхээрээ холбоотой болсон мэт сэтгэгдэл төрлөө. Мөн ШХА-ын амжилттай хэрэгжсэн төслүүдийн ард хичээл зүтгэлтэй, шаргуу хамт олон, монгол мэргэжилтнүүд байгаа. Тэдэнд би ажлын өндөр амжилт хүсч байна.

“Since the establishment of the YDC in our city, my friends and colleagues often hang out here because it’s nearby our school and is a convenient place for us to productively spend our free time,” said L. Mukhtsooj, 20, a regular client at the Khovd YDC. “The staff here are also very welcoming to us.”

There are 15 YDCs throughout Mongolia, and each provides youth with a range of programmes aimed at building their life skills, providing knowledge about their rights and responsibilities, and offering them meaningful ways to realise their potential. These multi-purpose centres also offer a range of skills-development services, such as career planning and healthy leisure activities.

“There are many clubs that bring together youth based on their interests and hobbies. We have clubs for amateur photographers and book lovers, and a girls’ group with arts and fashion, to name but a few,” said Enkhbayar, coordinator of the Khovd YDC.

The YDCs are fun, safe places for young people to spend their free time and develop their social skills. The centres also target marginalised youth and young families, providing them with life skills education and other trainings.

“We try to offer comprehensive and holistic services for our clients,” said S. Khishigtogtokh, a social worker at the Khovd YDC. “There are support groups addressing vulnerable youth, such as youth in prisons or those with disabilities. 

In assisting young families, Khishigtogtokh said: “We try our best to reach every family member, providing counselling for young people and young couples, supporting their children in their school enrolment, and addressing their health and livelihoods, jointly with other public services”.

Mr O. Battur, 28, a local auto mechanic, his wife Tsetsegjargal, 26, and their four children have benefited from the services offered by the Khovd YDC. The couple attended family and relationships workshops - the first such training in which they had taken part. “I learned a great deal about family relations and parenting,” Battur said. “It’s been an interesting training for a man like me who knew nothing other than fixing cars.”

His wife Tsetsegjargal also attended a skills-development training organised by the Khovd YDC and became a certified kindergarten assistant. And while finding a job in such a remote town is a challenge, she is nonetheless positive about the future. “My dreams are now brighter. I want all my kids to finish school and be well-educated. I want to build a happy family,” she said.