Улс орны нөхцөл байдал өөрчлөгдсөн нөхцөлд Монгол дахь ШХА-ийн төсөл хөтөлбөрүүдийг дүгнэлээ. Бид зөв зүйлийг зөв цагтаа, зөв газраа хийж чадаж байна уу? Төсөл хөтөлбөрүүд Монгол улсын Засгийн газрын хөгжлийн бодлогуудад нийцэж байна уу?

Юуны өмнө нийгэм, эдийн засаг, улс төрийн орчин нөхцөл түргэн өөрчлөгдөж байгаа үед энэхүү үнэлгээг хийсэн нь сайн хэрэг боллоо. Бид үйл ажиллагаагаа эргэн харж, зөв зүйлийг, зөв газраа, зөв түншүүдтэй хийж байгаа эсэхээ тодорхойлох зайлшгүй шаардлагатай байлаа. Бид хамтран ажиллагч түншүүдээ энэ үнэлгээнд урьж оролцуулсан. Хэдийгээр манай төсөл хөтөлбөрүүдэд хамтран оролцож, хэрэгжүүлж байгаа ч тэд ШХА-ийн хувьд гадныхан бөгөөд аливааг биднээс өөр өнцгөөс харах тул тэдний санаа бодол, зөвлөмжийг сонсох нь чухал байв. Энэ үүднээсээ хоёрдугаар сарын 4-ний өдөр зохион байгуулсан уулзалт семинар маань маш үр өгөөжтэй байж, бодож тунгаавал зохих олон зүйлийг бидэнд өглөө.  

Монгол Улсын Засгийн газрын бодлогын хувьд бид Монгол Улсын хөгжлийн бодлогуудад сайтар нийцэж байгаа юм байна гэдэгтээ бүрэн итгэлтэй байлаа. Шинэ Засгийн газрын тэргүүлэх чиглэлүүдтэй ч үйл ажиллагаагаа илүү уялдуулж харах шаардлагатай байна. Бид саяхан Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд, Хөдөлмөрийн сайд зэрэг зарим сайд нартай уулзаж ярилцлаа. Тэдэнтэй ярилцаж байхад ШХА нь Монгол улсын хөгжилд тодорхой хувь нэмрээ оруулж байгаа гэдгийг онцолж байлаа.

Энэхүү үнэлгээний эцэст хоёр үндсэн дүгнэлт гарлаа: (1) бид хөтөлбөрөө Монгол Улсын Засгийн газрын бодлоготой сайтар уялдуулж, ардчилсан, чинээлэг нийгмийг бүтээх үйлсэд мөр зэрэгцэн ажиллаж байна; (2) Ядуурлыг бууруулах чиглэлээрх ажлаа  хүн амын хамгийн эмзэг ядуу давхаргад илүү анхаарахад чиглүүлнэ. Түүнчлэн семинарын үеэр ШХА-ийн үйл ажиллагааны гол зорилго болох Монгол дахь ядуурал, эмзэг, тэгш бус байдлыг бууруулахтай холбоотой асуулт байнга хөндөгдлөө.

Үнэлгээ хийсний дараа ШХАС-д ямар өөрчлөлт, нөлөө үзүүлнэ гэж харж байна вэ? ШХА цаашид юунд гол анхаарлаа хандуулах вэ?

Бид Монгол дахь хамтын ажиллагааны шинэ стратегиа боловсруулж, өргөн барихад хоёр жил үлдээд байна. Үнэлгээний үр дүн, дүгнэлтүүдээс үзэхэд одоогийн стратегидаа тодорхой өөрчлөлтүүд хийхийг шаардаж байна. Хөтөлбөрийнхөө үр дүнг илүү нэмэгдүүлэхийн тулд төслүүдээ хооронд нь холбож харилцан уялдуулах нь чухал гэж үзэж байна. Энэ нь олон жижиг төсөл хэрэгжүүлэх биш, илүү үр дүнтэй цөөн төслүүдэд голлон анхаарах болов уу гэж бодож байна.

Төслийн үр шимийг хүртэгсэдийг зах зээлтэй холбох тал дээр илүү анхаарах нь зүйтэй гэсэн дүгнэлт хийсэн. Бид хүмүүст мэргэжлийн боловсрол, ур чадвар эзэмшиж илүү ихийг хийж бүтээхэд нь тусалж байна. Эдгээр ур чадвараа ашиглан зах зээлд нэвтэрч, ашиг орлогоо нэмэгдүүлж байж манай төсөлд хамтрагдагсдын ахуй амьдрал дээшилж, нэр төртэй сайн сайхан амьдарч, улмаар манай төсөл хөтөлбөрүүд ч илүү бодитой үр дүнд хүрэх болно.

Гурав дахь дүгнэлт маань ядууралтай холбоотой. Энэхүү өргөн хүрээтэй, олон талт асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд Монгол дахь ядуурал, эмзэг байдал гэж яг юу гэсэн үг болохыг зөв ойлгох шаардлагатай. Бидний эцсийн зорилтот бүлэг болох ядууст илүү сайн хүрч ажиллахын тулд энэхүү социологийн асуудалд илүү анхаарах шаардлагатай гэдэгтэй санал нэгдсэн.

ШХА хөдөөгийн хөгжилд, нэн ялангуяа Монгол орны баруун бүсэд үйл ажиллагаагаа чиглүүлж ажилладаг. Үйл ажиллагаагаа төвлөрлүүлж буй газар зүйн бүсийн тухай асуулт энэхүү үнэлгээний явцад хөндөгдсөн. Бид цаашид хот суурин газрын хөгжлийн асуудлуудад анхаарлаа хандуулах уу? Улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулдаг болж өөрчлөгдөх үү?

Хөдөө, орон нутагт явуулж буй үйл ажиллагаа маань нүдээ олсон байна гэж дүгнэсэн. Тэнд хүн ам цөөтэй ч дэмжлэг туслалцаа их хэрэгтэй байна. Бид энэ чиглэлээ хэвээр хадгалж аль хэдийн бааз суурь нь тогтож, үр дүн сайтай байгаа хөдөө орон нутаг дахь хамтын ажиллагаагаа үргэлжлүүлнэ. Орон нутагт хэрэгжүүлсэн зарим ололт амжилтууд хот суурин газар ч мөн тохирох бөгөөд эдгээр туршлагаа үндэсний хэмжээнд түгээн дэлгэрүүлэх боломж их байна гэж бид үзэж байна.

Миний бодлоор Улаанбаатар хот шилжилт хөдөлгөөн, өргөжин тэлэлтийн асар том сорилттой тулгарч байна. Энэ бол өсч хөгжиж буй хотын захиргааныхны хувьд маш том ажил. ШХА нь Улаанбаатар хотын гэр хороололд хэд хэдэн жижиг төсөл хэрэгжүүлж байгаа. Цаашдаа хот суурин газруудад чиглэж ажиллахад анхаарна. Ялангуяа туршлага ихээр хуримтлуулсан төслүүдээ хуулбарлан хэрэгжүүлж ч болох юм. Тухайлбал, удахгүй хэрэгжиж эхлэх Засаглалыг дэмжих, төвлөрлийг сааруулах төслийн  (ЗДТСТ) хоёрдугаар үе шатыг хэлж болно. ЗДТС төслийн үндсэн үзэл санаанд хот хөдөөгийн ялгаа байхгүй, хаана ч хэрэгжүүлж болно. Иймээс энэ үзэл баримтлалыг хотын орчинд хэрэгжүүлнэ.

Та Монгол Улсын Засгийн газрын хэд хэдэн сайдтай уулзлаа. ШХА-ийн Монгол дахь хөтөлбөрүүдийн талаар тэд ямар сэтгэгдэлтэй байна вэ?

Монголчууд биднийг маш халуун дотноор хүлээж авсан. ШХА Монголд арав гаруй жил ажилласан бөгөөд энэ хугацаанд хоёр орны харилцаа улам өргөжин хөгжиж ирлээ. Бидний хамтны ажиллагааны залгамж холбоо маш чухал. Шинэ Засгийн газар ч Швейцарь улстай найрсаг хамтын ажиллагаагаа үргэлжлүүлэх хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлж байна. Миний уулзсан Засгийн газрын гишүүд Монгол Улсын хөгжилд ШХА ямар хувь нэмэр оруулж байгаа талаар сайн мэдэж байлаа.

Ярилцлагынхаа төгсгөлд та Монгол орон, монголчуудын талаар төрсөн сэтгэгдлээ хуваалцах уу?

Би Монголд хоёр дахь удаагаа ирж байна. Энэ удаад хүйтний улирал таарч, энэ орны талаар илүү сайн мэдэх боллоо. Өвөл ирснээр хүйтнийг мэдэрч, түүнийг дагалдсан асуудлуудыг ч ойлгож авлаа. Ялангуяа хөдөөгийн хүмүүст ямар хүнд хэцүү байж болохыг би төсөөлж байна. Хотын хувьд агаарын бохирдол гэж нэг том асуудал үүсч эрүүл мэндийн хувьд тулгамдсан асуудал болжээ.

Монголд ирэх болгондоо маш тааламжтай хүлээн авч байгааг мэдэрдэг. Хүмүүс нь нөхөрсөг, зочломтгой, бас маш даруу. Хэдийгээр даруу, үг дуу цөөтэй мэт санагдавч тэдэнтэй харилцахад төвөггүй байдаг. Миний хувьд Монголчуудтай сэтгэл зүрхээрээ холбоотой болсон мэт сэтгэгдэл төрлөө. Мөн ШХА-ын амжилттай хэрэгжсэн төслүүдийн ард хичээл зүтгэлтэй, шаргуу хамт олон, монгол мэргэжилтнүүд байгаа. Тэдэнд би ажлын өндөр амжилт хүсч байна.

“It took almost three years for us to prepare and meet the requirements of the Fairmined certification,” said XAMODX NGO head Ch. Otgonbaatar. “It was hard work for all of our miners. Everyone tried hard and made a contribution to be acknowledged as responsible miners. We are very proud to be certified as fair miners.”

Fairmined gold is gold extracted by artisanal and small-scale miners certified under the Fairmined Standard by the Alliance for Responsible Mining, an international non-profit organisation recognised throughout the world as both a pioneer in, and a leader of, the promotion of responsible artisanal and small-scale mining.

The XAMODX NGO, from Tsagaan Tsahirt in Bayan-Ovoo soum, joins four other organisations in receiving the Fairmined certification, most of which hail from Latin America.

“The Fairmined gold from Mongolia’s artisanal miners will be the first ecological gold from Asia on the global market,” said Patience Singo, the International Director for SDC’s Sustainable Artisanal Mining (SAM) Project in Mongolia.

“This means the miners from this community are guaranteed a minimum price that is not lower than 95 percent of the London Metal Exchange fixed price. In addition, they can access to the premium of the ecological gold, which is an additional USD 6000 per kilo - an incentive to the community of miners to further develop responsible mining or support their social and environmental development for the benefit of its members.”

There is growing demand for, and interest in, ethically mined gold for jewellery in western markets for which jewellers are willing to pay a higher price.

Mr Singo said a number of top brand western jewellers had already expressed interest in sourcing gold from Mongolia if it was mined ecologically.

In order to tap into western jewellery markets, the Mongolian artisanal miners will have to establish a trading company that can negotiate such deals. In this regard, the XAMODX NGO is working on setting up a cooperative that has the legal capacity to deal with international markets and trade.

“We are keen to witness the historic moment when Mongolia’s artisanal miners export their ecological gold to the world market,” Mr Singo said. “This is not that far off, I believe.”

The Alliance for Responsible Mining support Fairmined certified miners, facilitating their access to ethical markets and is working to mediate international trade deals with Mongolian miners’ organisations.

Greater recognition for artisanal miners

The benefits of Fairmined certification are not limited to higher gold prices and premiums; perhaps the greatest advantage is the recognition it gives to Mongolia’s artisanal miners - a sector that, until recently, was scorned and despised by society for their environmental damage and derogatively labelled “ninjas”.

“As we started to take responsibility for our mining operations, attitudes within our community and our society have changed,” said former XAMODX NGO head L. Byambadorj. “They no longer see as threats to their community and wellbeing, but rather as partners and contributors to the development of our community.”

The turning point for the XAMODX NGO came in 2011 during a study tour to then Fairtrade-Fairmined-certified Cotapata mining site in Bolivia. Understanding the benefits and recognition that came with certification, Byambadorj returned to Mongolia determined to mobilise his fellow miners in making it a reality for his NGO.

“After I returned from Latin America, I said to my fellow miners that the environment is number one for our work,” he said.

From that moment on, their environmental efforts took precedence. They erected proper toilets outside their mining settlement, established a garbage disposal point to ensure environmental hygiene, and organised regular mass cleanings in their settlement area. Most importantly, they ensured that no miners used toxic chemicals such as mercury - a practice banned in Mongolia given the threat it posed to artisanal miners and surrounding communities.

In addition, the SAM Project supported the construction of a mercury-free ore-processing plant in Bayankhongor aimag which XAMODX NGO miners use to safely process their gold.

“We ensured the traceability of the gold we produced,” Byambadorj said. “The XAMODX NGO member partnerships register their daily ore production at the mining area, including information on the shaft area, number, coordinates, date of extraction, the number of bags with ore, total average weight, worked hours, number of miners worked and their signature.”

Based on the daily registration sheet, the NGO issues a Certificate of Origin for ore transported to the processing plant, which keeps a record of gold production.

Social development is another important component of Fairmined Certification. The NGO ensures there is no child labour, improved labour conditions and appropriate working hours for its members. It also ensures that all members pay income tax and health and social insurance in accordance with Mongolian law.

“All the gold produced by NGO members has been sold through formal channels. We also ensure that every member receives a fair share of the profits, and we do it transparently,” L. Byambadorj said.

The Fairmined certification is valid for up to 12 months, followed by a third-party inspection to ensure that standards are being maintained. The XAMODX NGO miners are committed to holding on to their certification, and hope they will be an inspiration for other artisanal miners in Mongolia. In turn, the example set by the NGO is a big step towards the formalisation of Mongolia’s artisanal mining sector.

For more information and images, please contact Swiss Cooperation Office in Ulaanbaatar

Email: Soyolmaa.dolgor@eda.admin.ch