“Бид Шударга олборлолтын гэрчилгээ авахын тулд гурван жил гаруй бэлтгэсэн” гэж ХАМОДХ ТББ-ын тэргүүн Ч.Отгонбаатар хэлэв. Тэрбээр, “Манай уурхайчдын хувьд нөр их хүчин чармайлт байлаа. Хариуцлагатай уурхайчид болохын төлөө хүн бүр хичээн зүтгэж, хувь нэмрээ оруулсан. Шударга олборлолтын гэрчилгээ авснаараа маш их бахархаж байна” хэмээн өгүүлэв.

Шударга олборлолтын алт гэдэг бол хариуцлагатай бичил уурхайг хөхиүлэн дэмжих үйлсэд анхдагч төдийгүй тэргүүлэгч байгууллага хэмээн дэлхий дахинд хүлээн зөвшөөрөгдсөн Хариуцлагатай уул уурхайн холбоо (ХУУХ) хэмээх ашгийн бус олон улсын байгууллагаас гаргасан Шударга олборлолтын стандартын дагуу хувиараа ашигт малтмал олборлогчид, бичил уурхайчдын олборлосон алтыг хэлдэг.

Баянхонгор аймгийн Баян-Овоо сумын Цагаан цахирт хэмээх газар үйл ажиллагаа явуулдаг ХАМОДХ ТББ энэ удаад Шударга олборлолтын гэрчилгээг хүртсэн дөрвөн байгууллагын нэг болсон бөгөөд  тэдгээрийн ихэнх нь Латин Америкаас төржээ.

ШХА-аас Монголд хэрэгжүүлж буй Тогтвортой бичил уурхай төслийн (ТБУТ) захирал Пэйшинс Сингогийн хэлсэнчлэн “Монголын бичил уурхайчдын олборлосон Шударга олборлолтын алт бол Ази тивээс дэлхийн зах зээл дээр гарч буй анхны экологийн цэвэр алт болж байна”. 

Энэ нь тухайн нутгийн уурхайчдын олборлосон алт Лондонгийн металлийн биржийн тогтоосон үнийн 95 хувиас доошгүй үнээр борлогдох баталгаатай болж байна гэсэн үг. Түүнчлэн тэд экологийн алтны нэмэлт шагнал авах боломжтой. Энэ бол хариуцлагатай уул уурхайг цаашид хөгжүүлэх, гишүүддээ тустай нийгмийн болон байгаль орчны хөгжлийг дэмжихэд зориулж бичил уурхайчдын хамтын нийгэмлэгт олгодог нэмэлт урамшуулал бөгөөд нэг килограмм алт тутамд 6,000 ам.долларын шагнал олгодог болохыг төслийн захирал онцлов.

Барууны үнэт эдлэлийн зах зээлд шударгаар, ёс зүйтэй олборлосон алт худалдаж авах эрэлт хэрэгцээ, сонирхол улам бүр нэмэгдэж байгаа төдийгүй үнэт эдлэл үйлдвэрлэгчид ч илүү өндөр үнээр авахад бэлэн байдаг ажээ.

Төслийн захирал Сингогийн ярьж байгаагаар барууны тэргүүлэх брэндийн үнэт эдлэл үйлдвэрлэгч хэд хэдэн компани Монголоос экологийн хувьд шударгаар олборлосон алт худалдан авах сонирхолоо хэдийн илэрхийлээд байна.

Ийнхүү барууны үнэт эдлэлийн зах зээлд нэвтрэхийн тулд Монголын бичил уурхайчид тэдэнтэй арилжааны гэрээ хэлэлцээр хийх худалдааны компани байгуулах шаардлагатай болно. ХАМОДХ ТББ ч энэ талаар анхаарч олон улсын зах зээлд арилжаа явуулах эрх зүйн чадамж бүхий хоршоо байгуулахаар ажиллаж байна.

“Монголын бичил уурхайчид экологийн алтаа дэлхийн зах зээлд гаргах тэрхүү түүхэн мөчийн гэрч болохыг бид тэсч ядан хүлээж байна. Энэ мөч тийм ч хол биш байгаа гэдэгт итгэлтэй байна” гэж Пэйшинс Синго хуваалцав.

Хариуцлагатай уул уурхайн холбооноос Шударга олборлолтын гэрчилгээ бүхий уурхайчдыг дэмжиж, тэднийг ёс зүйтэй зах зээлтэй холбогдоход нь дэмжлэг үзүүлдэг  бөгөөд Монголын бичил уурхайчдын байгууллагуудыг олон улсын худалдааны гэрээ хэлэлцээр хийхэд зуучилж өгөхөөр ажиллаж байна.

Бичил уурхайчдыг улам бүр хүлээн зөвшөөрөх боллоо

Шударга олборлолтын гэрчилгээ авсны үр өгөөж зөвхөн өндөр үнээр алтаа борлуулах, борлуулалтын шагнал хүртэхээр хязгаарлагдахгүй. Магадгүй хамгийн том давуу тал бол саяхныг хүртэл байгаль орчныг сүйтгэлээ хэмээн нийгэмд ад үзэгдэж, гадуурхагдан “нинжа нар” хэмээх хоч зүүж явсан Монголын бичил уурхайн салбарынхан албан ёсоор хүлээн зөвшөөрөгдөж байгаа явдал юм.

“Биднийг уурхайн үйл ажиллагаандаа хариуцлагатай хандаж эхэлмэгц нутгийн ард иргэд, нийгмээс бидэнд хандах хандлага ч өөрчлөгдөж эхэлсэн. Тэд биднийг нутаг орон, сайн сайхан байдалд нь аюул занал учруулагчид гэж харахаа больж нутаг орны хөгжилд хувь нэмрээ оруулагчид, хамтран ажиллагч түншүүд гэж үзэх болсон” гэж ХАМОДХ ТББ-ын тэргүүн асан Л.Бямбадорж ярьж байна. 

Тухайн үед ТББ-ын тэргүүнээр ажиллаж байсан Л. Бямбадорж 2011 онд Болив улсын Котапата хэмээх Шударга олборлолтын гэрчилгээ бүхий уурхайд очиж танилцах аялалд оролцжээ. Гэрчилгээжилтийн ашиг тусыг мэдэрч, хэрхэн хүлээн зөвшөөрөгдөхөө ойлгосон Бямбадорж нутагтаа эргэж ирээд бичил уурхай эрхлэгч хамтран зүтгэгч нараа уриалан энэ ажлыг өөрийн ТББ-д хэрэгжүүлэхээр шийджээ.

“Латин Америкаас буцаж ирээд хамт ажиллагсаддаа хандан бидний ажилд нэн тэргүүнд тавигдах зүйл бол байгаль орчин юм байна шүү гэж хэлсэн” гэж тэр ярьж байна.

Тэр үеэс эхлэн тэдний байгаль орчны хүчин чармайлтууд нэн тэргүүнд  тавигдаж эхэлжээ. Тэд орчныхоо эрүүл ахуйг хангах үүднээс уурхайн сууршлын бүсийн гадна талд нийтийн бие засах газар, хогийн цэг байгуулж, эргэн тойрондоо нийтийн цэвэрлэгээний ажлыг  тогтмол зохион байгуулах болов.  Хамгийн чухал нь хэн ч мөнгөн ус мэтийн химийн хорт бодис ашиглахгүй байхад ТББ онцгой анхаарал хандуулсан.

ТБУ төслөөс Баянхонгор аймагт мөнгөн усгүй технологиор хүдэр баяжуулах цех байгуулахад дэмжлэг үзүүлсний үр дүнд ХАМОДХ ТББ-ын гишүүд алтаа аюулгүй боловсруулах боломжтой болжээ.

“Бид үйлдвэрлэсэн алтныхаа гарал үүслийг хянах боломж бүрдүүлсэн” гэж Бямбадорж ярилаа. “ХАМОДХ ТББ-ын гишүүн нөхөрлөлүүд уурхайгаас олборлосон хүдрээ өдөр бүр бүртгүүлдэг бөгөөд үүнд олборлосон газрын мэдээлэл, олборлолтын дугаар, координат, он сар өдөр, хүдэртэй шуудайн тоо, нийт жин, уурхайчдын тоо, ажилласан цаг, гарын үсэг зэргийг нэг бүрчлэн бүртгэдэг” гэлээ.

Тус ТББ энэхүү өдөр тутмын бүртгэлийн хуудсанд тулгуурлан боловсруулах цех рүү тээвэрлэж байгаа хүдэрт Гарал үүслийн гэрчилгээ олгодог бөгөөд улмаар үйлдвэрлэсэн алтны бүртгэлд оруулдаг байна.

Шударга олборлолтын гэрчилгээний өөр нэг чухал тал бол нийгмийн хөгжлийн асуудал. ТББ-ын зүгээс хүүхдийн хөдөлмөрийг хориглох, гишүүдийнхээ хөдөлмөрийн нөхцлийг сайжруулах, ажлын цагийг зохистой тогтоох арга хэмжээ авдаг. Мөн бүх гишүүд нь Монгол Улсын хуулийн дагуу орлогын албан татвар төлж, эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалд хамрагдах нөхцлийг бүрдүүлжээ.

“ТББ-ын гишүүдийн үйлдвэрлэсэн бүх алтыг албан ёсны сувгуудаар борлуулж байна. “Бид гишүүн бүрээ олсон ашгаас шударгаар хувь хүртэх боломжийг бүрдүүлээд зогсохгүй үүнийгээ ил тодоор хийдэг” гэж Бямбадорж ярилаа.

Шударга олборлолтын гэрчилгээ 12 хүртэл сарын хугацаанд хүчинтэй байдаг бөгөөд үүний дараа холбогдох стандартуудыг хэрхэн мөрдөж байгаа эсэхэд гуравдагч талын үзлэг магадлагаа хийдэг байна. ХАМОДХ ТББ-ын уурхайчид ч гэрчилгээгээ алдахгүйн төлөө зүтгэхээ илэрхийлсэн бөгөөд улмаар Монголын бусад бичил уурхайчдад урам зориг өгнө гэдэгтээ итгэлтэй байна. Энэхүү ТББ-ын гаргасан амжилт нь Монголын бичил уурхайн салбарыг албажуулах үйл явцад гарсан  томоохон алхам боллоо.

Дэлгэрэнгүй мэдээлэл авахыг хүсвэл soyolmaa.dolgor@eda.admin.ch хаягаар холбогдоно уу. 

Залуучуудын хөгжлийн төв (ЗХТ) байгуулагдсанаас хойш би ангийнхантайгаа  болон найзуудтайгаа энд цугларч уулздаг болсон. Манай сургуультай ойрхон болохоор чөлөөт цагаа үр бүтээлтэй өнгөрөөхөд тохиромжтой байдаг гэж тус төвийн идэвхтэн гишүүн Л. Мөнхцоож хэллээ. “Энд ажилладаг ах эгч нар эелдэг, байнга найрсаг угтдаг болохоор бид энд ирэх их дуртай” гэв.

Өнөөдрийн байдлаар Залуучуудын хөгжлийн төслийн хүрээнд нийт 15 төв байгуулагдаж, Монгол залуу хүн бүр нөөц боломжоо нээж, хөгжлийн өндөрлөгт хүрэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх зорилготой ажиллаж байна. Эдгээр төв нь янз бүрийн хүсэл сонирхол, хэрэгцээтэй залуучуудад амьдрах ухааны чадвараа дээшлүүлэх сургалт, эрүүл мэнд болон нөхөн үржихүйн талаар зөвлөгөө өгдөг.

“Манай төвд залуучуудын сонирхол дээр тулгуурласан олон төрлийн клуб ажиллаж байна. Тухайлбал, гэрэл зураг сонирхогчдын, номонд дурлагсдын,  урлаг, загвар сонирхогч охидын клуб гээд олон клубууд бий” гэж Ховд аймгийн ЗХТ-ийн зохицуулагч Энхбаяр ярьлаа.

ЗХТ нь залуучуудад амралт чөлөөт цагаа үр бүтээлтэй өнгөрүүлэх, найз нөхөдтэй болоход нь ээлтэй, аюулгүй орчин юм. Уг төвүүд амьдрах ухааны болон бусад сургалт хөтөлбөрөөрөө эмзэг бүлгийн залууст хүрч ажиллахыг эрмэлзэж байна.

“Манайх үйлчлүүлэгчиддээ олон талт цогц үйчилгээ үзүүлэхийг зорьж байгаа. Хорих ангид ял эдэлж буй залуус болон эсвэл хөгжлийн бэрхшээлтэй гэх мэт эмзэг бүлгийн залуучуудад чиглэсэн дэмжих бүлгүүд бас ажилладаг” гэж Ховд аймгийн ЗХТ-ийн нийгмийн ажилтан С. Хишигтогтох хэлэв.

“Бид гэр бүлийн бүх гишүүдэд хүрч ажиллахыг хичээж байна. Залуучууд болон залуу гэр бүлүүдэд зөвлөгөө өгч, хүүхдүүдээ хичээл сургуульд хамруулахад нь тусалж дэмжих, мөн эрүүл мэнд, амьжиргааг нь сайжруулахад холбогдох төрийн үйлчилгээний байгууллагуудтай хамтарч ажиллаж байна” гэж Хишигтогтох ярьлаа.

Автомеханикч О. Баттөр эхнэр Цэцэгжаргал, дөрвөн хүүхдийн хамт амьдардаг. Тэд Ховд аймгийн ЗХТ-өөс үзүүлж буй цогц үйлчилгээний ашиг тусыг хүртээд байгаа гэр бүл юм.  Тэд амьдрах ухаан, гэр бүлийн харилцааны талаархи сургалтанд хамрагдсан бөгөөд өмнө нь ийм төрлийн сургалтанд огт хамрагдаж байгаагүй учраас тэдний хувьд энэ бүхэн их шинэлэг, хэрэгтэй мэдээлэл байсан аж. “Гэр бүлийн харилцаа, хүүхэд хүмүүжүүлэх талаар зөндөө л юм сурлаа. Над шиг машин техник засахаас өөр юм мэдэхгүй хүнд сонирхолтой сургалт байсан” хэмээн О. Баттөр сэтгэгдлээ хуваалцлаа.

Түүний эхнэр Цэцэгжаргал мөн тус төвөөс зохион байгуулсан мэргэжлийн ур чадвар сайжруулах сургалтад хамрагдаж,  цэцэрлэгийн мэргэшсэн туслах багшийн үнэмлэхтэй болсон. Хэдийгээр төвөөс алслагдсан газар ажил олоход хэцүү ч Цэцэгжаргал ирээдүйнхээ талаар тун өөдрөг байгаа билээ.

“Би одоо сайн сайхныг мөрөөдөж эхэлсэн. Хүүхдүүдээ сургуульд нь явуулж, сайн боловсролтой болгоно гэж бодож байгаа. Гэр орноо халуун дулаан байлгаж, сайхан амьдрахыг л хүсч байна” хэмээн ярьлаа.