Архангай аймаг нийт 150,000 сарлагтай ба энэ нийт малын 20 хувийг эзэлдэг байна. Нутгийн малчид жилдээ 20,000 гаруй тонн сарлагийн цэвэр хөөврийг үндэсний үйлдвэрлэгчдэд нийлүүлдэг. Тиймээс энэ жил тус аймгийг түшиглэн “Монгол сарлаг” баярыг Архангай аймгийн Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо, Архангай аймгийн Засаг даргын тамгийн газар (ЗДТГ), Тариат сумын ЗДТГ болон Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн Ногоон Алт төсөл хамтран зохион байгууллаа.

Орон нутгийн эдийн засаг, хөгжлийг дэмжинэ

Малчдад сарлагийн үнэт түүхий эд хөөвөр, сүү, хялгас зэрэг бүтээгдэхүүний бэлтгэлийн чанарыг сайжруулах замаар өрхийн орлогоо нэмэгдүүлэх боломжуудыг харуулах, сарлаг маллах уламжлалт арга ухаан, түүх, соёлын өвийг сурталчлах, малчид, малчдын хоршоод, дотоодын боловсруулах үйлдвэрүүдийн хооронд харилцан итгэлцэл, хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх гэх мэт олон зорилго, ач холбогдолыг агуулсан тус үйл ажиллагаанд нийт 3000 орчим хүн оролцсон байна.

“Сарлагийн соёлыг бий болгох, аялал жуулчлалтай холбож энэ бүсэд жууулчдыг татахад энэ арга хэмжээ чухал ач холбогдолтой” гэж Архангай аймгийн Тариат сумын засаг дарга Г. Алтан-Очир онцлов.

Архангай аймгийн малчид сарлагийн хөөврийг самнах шинэ технологийн арга сурснаар үйлдвэрлэгчдэд нийлүүлдэг хөөврийн чанар болон хэмжээ нь илт сайжирсан байна.

Сарлаг нь Монгол улсын Хангайн бүсийн өндөр ууланд нутагладаг, цаг уурын хүнд нөхцөлд дасан зохицсон, тэсвэр хатуужилтай амьтан юм. Тиймээс сарлагийн хөөврөөр хийсэн бүтээгдэхүүн дулаан нэвтрүүлэх болон хадгалах чанартай төдийгүй ямааны ноолуур мэт хөнгөн зөөлөн, эдэлгээ удаантай байдаг байна.

Сарлагийн хөөврийн үндсэн өнгөнууд нь цайвар, хар, бор хүрэн байдаг ба орчин үед зохицсон өнгө загварын хувцас хийхэд тохиромжтой байдаг.  Сарлагаас дан ганц хөөвөр гэлтгүй сайн чанарын олон түүхий эд гарган авдаг. Сарлагийн сүүний өрөм нь тослог, амт чанартай байдаг бол сарлагийн сүүл, хялгасаар хийсэн гэр ахуйн бүтээгдэхүүн нь эдэлгээ урттай, бат бөх болдог байна. 

Сарлаг наадмын үеэр зохиогдсон сонирхолтой арга хэмжээ

Хамгийн сайхан сарлаг, хамгийн их сүүтэй сарлагийн үнээ, хамгийн сайхан чимэг, тоногтой сарлаг гэх хамгийн хамгийн-уудаа шалгаруулах уралдаанд нийт 120 орчим сарлаг оролцлоо.

Малчдын дунд зохион байгуулсан “Сарлагийн түүхий эд материалаар хамгийн хийц сайтай гар урлалын бүтээгдэхүүн”, “Хамгийн амттай, өнгө үзэмж сайтай сарлагийн сүү, сүүн бүтээгдэхүүн”, “Хамгийн олон сарлагийн тэрэг хөлөглөж ирсэн баг”, “Хамгийн их хөөвөр бэлтгэсэн хоршоо”, “Сарлаг бугуйлдах, булгиулах тэмцээн” зэрэг шалгаруулалтанд нийт 100 гаруй малчид оролцож ур ухаан, авъяас чадвараа сорьсон байна.

Эдгээр уралдаан тэмцээнийг үндэсний ноос ноолуур, хөөвөр боловсруулагч Баялаг Өлзий ХХК, Уужин ХХК, Сор кашмер ХХК, Жинст мөрөн ХХК, Монгол нэхмэл ХХК, Алтай кашмер ХХК, Английн “Тэнгри” зэрэг компаниуд ивээн тэтгэжээ. Эдгээр компаниуд сарлагийн хөөврөөр урласан сүүлийн үеийн шинэ, шилдэг загваруудаа танилцуулав.

Сүү цагаан идээ болон сарлагийн хөөврөн бүтээгдэхүүн, бусад гар урлалын бүтээгдэхүүн зарж борлуулсан малчид нэг өдөрт нийт 10.200.000 төгрөгийн орлого олжээ. Харин баярт оролцсон нийт үйлдвэрлэгчид 7.100.000 төгрөгийн борлуулалт хийсэн байна.

Орон нутагт үйл ажиллагаа явуулдаг хоёр жуулчны бааз тус фестивалд жуулчдыг татан оролцуулах, урлаг соёлын арга хэмжээг ивээн тэтгэлээ.

ШХА-н Ногоон алт төсөл нь 2004 оноос баруун 7 аймагт хэрэгжин бэлчээрийн зохистой ашиглалт хамгаалалтыг сайжруулах, малчид, орон нутгийн төрийн байгууллагын оролцоо, хамтын ажиллагааг сайжруулах, малчдын бэлчээр ашиглалтын хэсэг, хоршоог дэмжих, хөдөө аж ахуйн шинэ арга технологи, сайн туршлагыг нэвтрүүлэх, малчдыг зах зээлтэй холбох, өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх гэх мэт олон чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байна. Төслийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл авахыг хүсвэл  www.greengold.mn хаягаар орно уу.

Улс орны нөхцөл байдал өөрчлөгдсөн нөхцөлд Монгол дахь ШХА-ийн төсөл хөтөлбөрүүдийг дүгнэлээ. Бид зөв зүйлийг зөв цагтаа, зөв газраа хийж чадаж байна уу? Төсөл хөтөлбөрүүд Монгол улсын Засгийн газрын хөгжлийн бодлогуудад нийцэж байна уу?

Юуны өмнө нийгэм, эдийн засаг, улс төрийн орчин нөхцөл түргэн өөрчлөгдөж байгаа үед энэхүү үнэлгээг хийсэн нь сайн хэрэг боллоо. Бид үйл ажиллагаагаа эргэн харж, зөв зүйлийг, зөв газраа, зөв түншүүдтэй хийж байгаа эсэхээ тодорхойлох зайлшгүй шаардлагатай байлаа. Бид хамтран ажиллагч түншүүдээ энэ үнэлгээнд урьж оролцуулсан. Хэдийгээр манай төсөл хөтөлбөрүүдэд хамтран оролцож, хэрэгжүүлж байгаа ч тэд ШХА-ийн хувьд гадныхан бөгөөд аливааг биднээс өөр өнцгөөс харах тул тэдний санаа бодол, зөвлөмжийг сонсох нь чухал байв. Энэ үүднээсээ хоёрдугаар сарын 4-ний өдөр зохион байгуулсан уулзалт семинар маань маш үр өгөөжтэй байж, бодож тунгаавал зохих олон зүйлийг бидэнд өглөө.  

Монгол Улсын Засгийн газрын бодлогын хувьд бид Монгол Улсын хөгжлийн бодлогуудад сайтар нийцэж байгаа юм байна гэдэгтээ бүрэн итгэлтэй байлаа. Шинэ Засгийн газрын тэргүүлэх чиглэлүүдтэй ч үйл ажиллагаагаа илүү уялдуулж харах шаардлагатай байна. Бид саяхан Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд, Хөдөлмөрийн сайд зэрэг зарим сайд нартай уулзаж ярилцлаа. Тэдэнтэй ярилцаж байхад ШХА нь Монгол улсын хөгжилд тодорхой хувь нэмрээ оруулж байгаа гэдгийг онцолж байлаа.

Энэхүү үнэлгээний эцэст хоёр үндсэн дүгнэлт гарлаа: (1) бид хөтөлбөрөө Монгол Улсын Засгийн газрын бодлоготой сайтар уялдуулж, ардчилсан, чинээлэг нийгмийг бүтээх үйлсэд мөр зэрэгцэн ажиллаж байна; (2) Ядуурлыг бууруулах чиглэлээрх ажлаа  хүн амын хамгийн эмзэг ядуу давхаргад илүү анхаарахад чиглүүлнэ. Түүнчлэн семинарын үеэр ШХА-ийн үйл ажиллагааны гол зорилго болох Монгол дахь ядуурал, эмзэг, тэгш бус байдлыг бууруулахтай холбоотой асуулт байнга хөндөгдлөө.

Үнэлгээ хийсний дараа ШХАС-д ямар өөрчлөлт, нөлөө үзүүлнэ гэж харж байна вэ? ШХА цаашид юунд гол анхаарлаа хандуулах вэ?

Бид Монгол дахь хамтын ажиллагааны шинэ стратегиа боловсруулж, өргөн барихад хоёр жил үлдээд байна. Үнэлгээний үр дүн, дүгнэлтүүдээс үзэхэд одоогийн стратегидаа тодорхой өөрчлөлтүүд хийхийг шаардаж байна. Хөтөлбөрийнхөө үр дүнг илүү нэмэгдүүлэхийн тулд төслүүдээ хооронд нь холбож харилцан уялдуулах нь чухал гэж үзэж байна. Энэ нь олон жижиг төсөл хэрэгжүүлэх биш, илүү үр дүнтэй цөөн төслүүдэд голлон анхаарах болов уу гэж бодож байна.

Төслийн үр шимийг хүртэгсэдийг зах зээлтэй холбох тал дээр илүү анхаарах нь зүйтэй гэсэн дүгнэлт хийсэн. Бид хүмүүст мэргэжлийн боловсрол, ур чадвар эзэмшиж илүү ихийг хийж бүтээхэд нь тусалж байна. Эдгээр ур чадвараа ашиглан зах зээлд нэвтэрч, ашиг орлогоо нэмэгдүүлж байж манай төсөлд хамтрагдагсдын ахуй амьдрал дээшилж, нэр төртэй сайн сайхан амьдарч, улмаар манай төсөл хөтөлбөрүүд ч илүү бодитой үр дүнд хүрэх болно.

Гурав дахь дүгнэлт маань ядууралтай холбоотой. Энэхүү өргөн хүрээтэй, олон талт асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд Монгол дахь ядуурал, эмзэг байдал гэж яг юу гэсэн үг болохыг зөв ойлгох шаардлагатай. Бидний эцсийн зорилтот бүлэг болох ядууст илүү сайн хүрч ажиллахын тулд энэхүү социологийн асуудалд илүү анхаарах шаардлагатай гэдэгтэй санал нэгдсэн.

ШХА хөдөөгийн хөгжилд, нэн ялангуяа Монгол орны баруун бүсэд үйл ажиллагаагаа чиглүүлж ажилладаг. Үйл ажиллагаагаа төвлөрлүүлж буй газар зүйн бүсийн тухай асуулт энэхүү үнэлгээний явцад хөндөгдсөн. Бид цаашид хот суурин газрын хөгжлийн асуудлуудад анхаарлаа хандуулах уу? Улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулдаг болж өөрчлөгдөх үү?

Хөдөө, орон нутагт явуулж буй үйл ажиллагаа маань нүдээ олсон байна гэж дүгнэсэн. Тэнд хүн ам цөөтэй ч дэмжлэг туслалцаа их хэрэгтэй байна. Бид энэ чиглэлээ хэвээр хадгалж аль хэдийн бааз суурь нь тогтож, үр дүн сайтай байгаа хөдөө орон нутаг дахь хамтын ажиллагаагаа үргэлжлүүлнэ. Орон нутагт хэрэгжүүлсэн зарим ололт амжилтууд хот суурин газар ч мөн тохирох бөгөөд эдгээр туршлагаа үндэсний хэмжээнд түгээн дэлгэрүүлэх боломж их байна гэж бид үзэж байна.

Миний бодлоор Улаанбаатар хот шилжилт хөдөлгөөн, өргөжин тэлэлтийн асар том сорилттой тулгарч байна. Энэ бол өсч хөгжиж буй хотын захиргааныхны хувьд маш том ажил. ШХА нь Улаанбаатар хотын гэр хороололд хэд хэдэн жижиг төсөл хэрэгжүүлж байгаа. Цаашдаа хот суурин газруудад чиглэж ажиллахад анхаарна. Ялангуяа туршлага ихээр хуримтлуулсан төслүүдээ хуулбарлан хэрэгжүүлж ч болох юм. Тухайлбал, удахгүй хэрэгжиж эхлэх Засаглалыг дэмжих, төвлөрлийг сааруулах төслийн  (ЗДТСТ) хоёрдугаар үе шатыг хэлж болно. ЗДТС төслийн үндсэн үзэл санаанд хот хөдөөгийн ялгаа байхгүй, хаана ч хэрэгжүүлж болно. Иймээс энэ үзэл баримтлалыг хотын орчинд хэрэгжүүлнэ.

Та Монгол Улсын Засгийн газрын хэд хэдэн сайдтай уулзлаа. ШХА-ийн Монгол дахь хөтөлбөрүүдийн талаар тэд ямар сэтгэгдэлтэй байна вэ?

Монголчууд биднийг маш халуун дотноор хүлээж авсан. ШХА Монголд арав гаруй жил ажилласан бөгөөд энэ хугацаанд хоёр орны харилцаа улам өргөжин хөгжиж ирлээ. Бидний хамтны ажиллагааны залгамж холбоо маш чухал. Шинэ Засгийн газар ч Швейцарь улстай найрсаг хамтын ажиллагаагаа үргэлжлүүлэх хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлж байна. Миний уулзсан Засгийн газрын гишүүд Монгол Улсын хөгжилд ШХА ямар хувь нэмэр оруулж байгаа талаар сайн мэдэж байлаа.

Ярилцлагынхаа төгсгөлд та Монгол орон, монголчуудын талаар төрсөн сэтгэгдлээ хуваалцах уу?

Би Монголд хоёр дахь удаагаа ирж байна. Энэ удаад хүйтний улирал таарч, энэ орны талаар илүү сайн мэдэх боллоо. Өвөл ирснээр хүйтнийг мэдэрч, түүнийг дагалдсан асуудлуудыг ч ойлгож авлаа. Ялангуяа хөдөөгийн хүмүүст ямар хүнд хэцүү байж болохыг би төсөөлж байна. Хотын хувьд агаарын бохирдол гэж нэг том асуудал үүсч эрүүл мэндийн хувьд тулгамдсан асуудал болжээ.

Монголд ирэх болгондоо маш тааламжтай хүлээн авч байгааг мэдэрдэг. Хүмүүс нь нөхөрсөг, зочломтгой, бас маш даруу. Хэдийгээр даруу, үг дуу цөөтэй мэт санагдавч тэдэнтэй харилцахад төвөггүй байдаг. Миний хувьд Монголчуудтай сэтгэл зүрхээрээ холбоотой болсон мэт сэтгэгдэл төрлөө. Мөн ШХА-ын амжилттай хэрэгжсэн төслүүдийн ард хичээл зүтгэлтэй, шаргуу хамт олон, монгол мэргэжилтнүүд байгаа. Тэдэнд би ажлын өндөр амжилт хүсч байна.