Эдгээр санаачлагуудын нэг нь төсвийн хөрөнгөөс орон нутгийн иргэдэд оршин суугаа нутагтаа нэн тэргүүнд хийж гүйцэтгэх ажлыг тодорхойлж хөрөнгө оруулалтыг шийдвэрлэх боломж олгосон Орон нутгийн хөгжлийн сан (ОНХС)-г бий болгосон явдал юм. Иргэд ОНХС-ийн талаар илүү мэдээлэлтэй болсноос гадна тус сангаас хөрөнгө оруулах шаардлагатай нутаг орныхоо хэрэгцээг тодорхойлж, үйл ажиллагаанд нь хяналт тавин төрийн үйл хэрэгт оролцох боллоо. 

“Бид хөдөө орон нутгаар явж, иргэдтэй уулзаж байхад тэд Улаанбаатарт суугаа албаны хүн тухайн нутагт ямар ажил хийх нь хамгийн чухал, нэн тэргүүнд шаардлагатайг нутгийн иргэд шиг сайн мэддэггүй гэдгийг бидэнд дахин дахин хэлж байсан юм” гэж ШХА-ийн Хамтын ажиллагааны орлогч захирал Дийпак Элмер онцолж байна.

Монгол Улсад шууд ардчиллыг хэрэгжүүлэхэд манлайлан оролцож буй Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгийн газар иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хамтран иргэдийн оролцоог зөвлөлдөх хэлбэр төдий бус харин иргэний эрх, төрийн байгууллагын үүрэг болгож шийдвэрлэхийг зорьж байна. Ингэхдээ тэд Швейцарь улсын 200 гаруй жилийн түүхтэй бүх нийтийн санал асуулгын загварыг жишиг болгож байна.

Өнгөрсөн нэгдүгээр сард Швейцарийн Аарау хот дахь Ардчиллын судалгааны төвөөс хоёр мэргэжилтэн айлчилж, дээрх чиглэлээр холбогдох албаны хүмүүстэй уулзаж, зөвлөмж өглөө. Тэд Монголын хуулийн мэргэжилтнүүд, иргэний нийгмийн тэргүүлэгчидтэй хамтран Монгол улсын иргэдийн болон төрийн байгууллагуудын хувьд хамгийн зөв оновчтой байж чадах бүх нийтийн санал асуулгын механизмыг бүрдүүлэх хууль эрхзүйн орчныг дүгнэн хэлэлцээд, шинээр боловсруулж буй Иргэдийн оролцооны тухай хуулийн төсөлд нэгтгэж, оруулах боломжийг судалсан юм.

Тэдний айлчлалын үеэр зохион байгуулсан шууд ардчиллыг төлөөллийн ардчилалтай хослуулах боломжийн талаарх олон нийтийн хэлэлцүүлэгт Ардчиллын судалгааны төвийн захирал, проф. доктор Ауэр Швейцарь улсын жишээн дээр шууд болон төлөөллийн ардчилал хэрхэн нэг нэгнээ нөхдөг талаар дэлгэрэнгүй танилцуулсан юм.

Тэрээр, шууд ардчилал гэдэг нь Монголчуудын хувьд цоо шинэ ойлголт биш гэдгийг хэлэхдээ Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 3-р зүйлээс иш татсан юм. Төрийн үйл хэрэгт иргэд шууд оролцох боломжтой талаар төлөөллийн ардчиллын тухай тодорхойлохоос өмнө дурьдсан байдгыг тэрээр онцоллоо.

ШХА-ийн Засаглалыг дэмжих, төвлөрлийг сааруулах хөтөлбөр нь Иргэдийн оролцооны тухай хуулийн төслийг боловсруулахад дэмжлэг үзүүлж байгаа бөгөөд 2015 онд УИХ-аас уг хуулийг хэлэлцэн батлах байх гэсэн хүлээлттэй байгаа.

Монгол Улсын эрх бүхий байгууллагаас гаргасан хүсэлтийн дагуу ЗДТС хөтөлбөрөөс тус улсад өрнөж буй шууд ардчиллын үйл явц, шийдвэр гаргах түвшинд хөдөө орон нутгийн иргэд хэрхэн оролцож буй туршлагыг харуулах, баримтжуулах зорилгоор туурвисан баримтат киног ивээн тэтгэсэн юм. Уг киног олон улсын кино наадмаас нэр хүндтэй шагнал хүртсэн найруулагч С. Бямба найруулан олны хүртээл болголоо.

Залуучуудын хөгжлийн төв (ЗХТ) байгуулагдсанаас хойш би ангийнхантайгаа  болон найзуудтайгаа энд цугларч уулздаг болсон. Манай сургуультай ойрхон болохоор чөлөөт цагаа үр бүтээлтэй өнгөрөөхөд тохиромжтой байдаг гэж тус төвийн идэвхтэн гишүүн Л. Мөнхцоож хэллээ. “Энд ажилладаг ах эгч нар эелдэг, байнга найрсаг угтдаг болохоор бид энд ирэх их дуртай” гэв.

Өнөөдрийн байдлаар Залуучуудын хөгжлийн төслийн хүрээнд нийт 15 төв байгуулагдаж, Монгол залуу хүн бүр нөөц боломжоо нээж, хөгжлийн өндөрлөгт хүрэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх зорилготой ажиллаж байна. Эдгээр төв нь янз бүрийн хүсэл сонирхол, хэрэгцээтэй залуучуудад амьдрах ухааны чадвараа дээшлүүлэх сургалт, эрүүл мэнд болон нөхөн үржихүйн талаар зөвлөгөө өгдөг.

“Манай төвд залуучуудын сонирхол дээр тулгуурласан олон төрлийн клуб ажиллаж байна. Тухайлбал, гэрэл зураг сонирхогчдын, номонд дурлагсдын,  урлаг, загвар сонирхогч охидын клуб гээд олон клубууд бий” гэж Ховд аймгийн ЗХТ-ийн зохицуулагч Энхбаяр ярьлаа.

ЗХТ нь залуучуудад амралт чөлөөт цагаа үр бүтээлтэй өнгөрүүлэх, найз нөхөдтэй болоход нь ээлтэй, аюулгүй орчин юм. Уг төвүүд амьдрах ухааны болон бусад сургалт хөтөлбөрөөрөө эмзэг бүлгийн залууст хүрч ажиллахыг эрмэлзэж байна.

“Манайх үйлчлүүлэгчиддээ олон талт цогц үйчилгээ үзүүлэхийг зорьж байгаа. Хорих ангид ял эдэлж буй залуус болон эсвэл хөгжлийн бэрхшээлтэй гэх мэт эмзэг бүлгийн залуучуудад чиглэсэн дэмжих бүлгүүд бас ажилладаг” гэж Ховд аймгийн ЗХТ-ийн нийгмийн ажилтан С. Хишигтогтох хэлэв.

“Бид гэр бүлийн бүх гишүүдэд хүрч ажиллахыг хичээж байна. Залуучууд болон залуу гэр бүлүүдэд зөвлөгөө өгч, хүүхдүүдээ хичээл сургуульд хамруулахад нь тусалж дэмжих, мөн эрүүл мэнд, амьжиргааг нь сайжруулахад холбогдох төрийн үйлчилгээний байгууллагуудтай хамтарч ажиллаж байна” гэж Хишигтогтох ярьлаа.

Автомеханикч О. Баттөр эхнэр Цэцэгжаргал, дөрвөн хүүхдийн хамт амьдардаг. Тэд Ховд аймгийн ЗХТ-өөс үзүүлж буй цогц үйлчилгээний ашиг тусыг хүртээд байгаа гэр бүл юм.  Тэд амьдрах ухаан, гэр бүлийн харилцааны талаархи сургалтанд хамрагдсан бөгөөд өмнө нь ийм төрлийн сургалтанд огт хамрагдаж байгаагүй учраас тэдний хувьд энэ бүхэн их шинэлэг, хэрэгтэй мэдээлэл байсан аж. “Гэр бүлийн харилцаа, хүүхэд хүмүүжүүлэх талаар зөндөө л юм сурлаа. Над шиг машин техник засахаас өөр юм мэдэхгүй хүнд сонирхолтой сургалт байсан” хэмээн О. Баттөр сэтгэгдлээ хуваалцлаа.

Түүний эхнэр Цэцэгжаргал мөн тус төвөөс зохион байгуулсан мэргэжлийн ур чадвар сайжруулах сургалтад хамрагдаж,  цэцэрлэгийн мэргэшсэн туслах багшийн үнэмлэхтэй болсон. Хэдийгээр төвөөс алслагдсан газар ажил олоход хэцүү ч Цэцэгжаргал ирээдүйнхээ талаар тун өөдрөг байгаа билээ.

“Би одоо сайн сайхныг мөрөөдөж эхэлсэн. Хүүхдүүдээ сургуульд нь явуулж, сайн боловсролтой болгоно гэж бодож байгаа. Гэр орноо халуун дулаан байлгаж, сайхан амьдрахыг л хүсч байна” хэмээн ярьлаа.