Тэд ундны усаа зөвхөн нийтийн худгаас зөөдөг. Үүний үр дүнд гэр хороололд оршин суугчдын цэвэр усны хэрэглээ нэг хүнд өдөрт 4-10 литр байгаа нь Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас тогтоосон олон улсын стандартаас нилээд доогуур үзүүлэлт.

Гэр хорооллын иргэдийн ерэн таван хувь нь энгийн нүхэн жорлон хэрэглэж байгаагаас орчны хөрс, усны нөөц, эрүүл ахуйг ихээр бохирдуулж байна.

Нүхэн жорлон хэрэглэдэг, усны хязгаарлагдмал хэрэглээтэй, ариун цэвэр, эрүүл ахуйн зөв дадал хэвшээгүй зэрэг нь нийтийн эрүүл мэндэд муугаар нөлөөлдөг.

Иймд, Улаанбаатарын гэр хорооллын усан хангамж, бохирын систем, эрүүл ахуй ариун цэврийн практикийг сайжруулах зорилгоор Сонгинохайрхан дүүрэгт Эй Си Эф Монгол байгууллагаас дөрвөн жилийн хугацаанд хэрэгжүүлсэн төслийг Швейцарийн хөгжлийн агентлаг дэмжиж, санхүүжүүллээ.

Гэр хорооллын дэд бүтцийн асуудал нь нэг удаагийн төслөөр бүрэн шийдвэрлэх боломжгүй хэдий ч 2015 он хүртэл хэрэгжсэн дээрх төсөл иргэдийн ариун цэвэр эрүүл ахуйн зөв дадал хэвшлийг төлөвшүүлэхэд ихээхэн үүрэг гүйцэтгэжээ.

Төслийн үр дүнгээс: 

Төсөлд хамрагдсан нийт 14 сургууль, цэцэрлэгийн ариун цэврийн өрөөнүүдийг засварлаж, сайжруулснаар нийт 20,000 гаруй хүүхэд эрүүл ахуйд нийцсэн цэвэр цэмцгэр ариун цэврийн өрөөтэй боллоо.

Сургуулийн сурагчдын дунд ариун цэвэр, эрүүл ахуйн зөв зохистой дадал зуршлыг  таниулан сурталчилсны дүнд сургуулийн насны хүүхдүүдийн А гепатит, цусан суулга зэрэг өвчнөөр өвчлөлт огцом буурсан байна. Тухайлбал, төсөл хэрэгжсэн сургуулиудад 2012 онд халдварт шар өвчнөөр 121 хүүхэд өвчилж байсан бол 2014 онд энэ тоо 3 хүртэл буурсан болохыг ҮСГ мэдээлсэн байна. Энэ үр дүнд хүргэсэн гол хүчин зүйл бол хүүхдүүдэд гар угаах зөв дадлыг зааж сургасан явдал байв.

Мөн эрүүл ахуйн зөв зохистой дадал зуршлын тухай гарын авлага бэлтгэж өргөнөөр түгээсэн нь хүүхэд залууст эрүүл ахуйн цогц боловсрол олгох цорын ганц иж бүрэн хэрэгсэлд тооцогдох болжээ. Улмаар, Монгол Улсын Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яамнаас эрүүл ахуйн боловсрол олгох гарын авлага гэж албан ёсоор баталгаажуулсан.

“Хүүхдүүдэд ариун цэврийн зөв дадал зуршил суулгах нь ирээдүйд эрүүл саруул хойч үеэ бэлтгэхэд оруулж буй хөрөнгө оруулалт юм” гэж ACF байгууллагын төслийн менежер П. Ариунаа онцоллоо.

Тус төслөөс гэр хорооллын ус түгээх дөрвөн цэгийг шинэчлэн зохион байгуулж худаг, нийтийн халуун ус, үсчний үйлчилгээ бүхий олон талт үйлчилгээний төв болгон тохижуулсан. Ингэснээр нийтийн худаг зөвхөн ус түгээгээд зогсохгүй ариун цэвэр, эрүүл ахуйн шаардлагыг илүү хангасан үйлчилгээ үзүүлэх боллоо. Улмаар, үйлчилгээний орлогоороо цаашид тогтвортой ажиллах боломжтойг харуулж байна.

Гэр хороололд оршин суугчид, худгийн ажилтнуудад зориулж олон төрлийн сургалт, ухуулга хийсний үр дүнд усны чанар шалгах, ус түгээх хэрэгслүүдийг сайжруулах аргад сургаснаар айл өрхийн хэрэглэж буй усны бактерийн бохирдол үлэмж буурсныг гурван шатлалтайгаар дараалан дээж авч баталгаажуулсан байна.

Цаашлаад гэр хорооллын өрхүүдийн ус зөөвөрлөдөг, хадгалдаг сав нь эрүүл ахуйн шаардлага хангаагүй, зориулалтын бус байдаг тул Монголд усны сав үйлдвэрлэж буй бизнес эрхлэгчдэд төслөөс дэмжлэг үзүүлсэн. Химийн бодис агуулсан, зориулалтын бус усны савыг орлох зориулалтын 20,000 савыг иргэдэд хөнгөлөлттэй үнээр олгосон.

Төслийн бас нэгэн онцлох үр дүн бол нүхэн жорлонг орлох эко жорлонг гэр хорооллын оршин суугчдад танилцуулсан явдал юм. Төсөлд хамрагдсан нийт 250 өрх эко жорлонтой болсон байна. Энэ нь хүний болон орчны эрүүл ахуйд сөрөг нөлөөгүй ариун цэвэр, эрүүл ахуйн хямд төсөр хэрэгсэл болжээ. Одоогоор уг эко жорлон нь төвлөрсөн бохир ус зайлуулах системд холбогдоогүй, хүн амын нягт суурьшсан гэр хорооллын нөхцөлд тохирсон, орчны эрүүл ахуйд хор хөнөөлгүй цорын ганц сайжруулсан хувилбар болоод байна.

ACF байгууллагаас авч хэрэгжүүлсэн, санал болгосон олон санаачлага, бодит шийдлээс зарим нь Улаанбаатар хотын гэр хорооллын усан хангамж, эрүүл ахуйг сайжруулах талаар үндэсний бодлогод тусгагдсан байна.

Энэ хичээлийн жилээс дунд сургуулийн сурагчид шинэчилсэн цөм хөтөлбөрийн дагуу хичээллэж байгаа. Энэхүү шинэчлэлийн зорилго, харааг та дэлгэрэнгүй танилцуулна уу?

Монгол Улсын боловсролын салбарт томоохон шинэчлэлүүд хийгдэж байна. 2009 оноос эхлэн ерөнхий боловсролын сургалтыг 12 жилийн тогтолцоонд шилжсэнийг бид мэднэ.  2012-2013 оны хичээлийн жилээс эхлэн боловсролын түвшин бүрийн сургалтын хөтөлбөр, сурах бичиг, сургалтын орчин, үнэлгээ, багшийн хөгжил, сургуулийн удирдлага менежмент гэхчилэн бүхий л талаас нь шинэчлэн хөгжүүлэх зорилт тавьж үе шаттайгаар хэрэгжүүлж  байна. Мөн 2015  онд Монгол улсын төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлогыг шинэчлэн боловсруулж Улсын их хурал батлан хэрэгжиж эхлээд байна. Энэхүү бодлогоор хүүхэд бүрийн онцлог, хэрэгцээнд тохирсон сургалтыг чухалчлах бөгөөд мэдлэгт суурилсан онолын сургалтаас илүү хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэх, тэдний хэрэгцээнд суурилж чадвар төлөвшүүлэх боловсролын бодлогыг хэрэгжүүлэхийг зорьж байна.

Бага боловсролын бодлогын шинэчлэл нь хүүхэд бүрийн авъяасыг нээн илрүүлж, түүнд тургуурласан амьдрах ухаан, хэл яриа, танин мэдэхүйн чадвар олгох боломжийг нь багшид өгөхөд түлхүү анхаарсан. Суурь боловсролын хүрээнд хүүхдэд бие даан суралцах арга ухааныг эзэмшүүлж, шинжлэх ухааны суурь боловсрол, амьдрах ухааны боловсрол олгоход түлхүү анхаарч байна. Ахлах болосвролын хувьд хүүхдийн ирээдүйд эзэмших мэргэжил, боловсролтой уялдсан уян хатан сургалтын цөм хөтөлбөр хэрэгжүүлэх бодлого баримталж байна.

2013-2014 оны хичээлийн жилд бага боловсролын цөм хөтөлбөрийг үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлсэн. Өнгөрсөн хичээлийн жилд суурь боловсролын цөм хөтөлбөрийг туршиж, энэ жилээс үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлж эхэллээ. Үүний зэрэгцээ, ахлах боловсролын цөм хөтөлбөрийн туршилтыг хийж байна.

Аливаа шинэ зүйлийг үр дүнд харахад цаг хугацаа хэрэгтэй. Гэхдээ л эхний үр дүнгээс харахад хүүхэд илүү нээлттэй, багш нартайгаа чөлөөтэй харилцдаг, бие даасан, илүү бүтээлч болж байна. Аливаа үйл ажиллагаанд хүүхдүүд өөрсдөө оролцож, хийнгээ суралцдаг арга зүйтэй болж байна.

Энэ шинэчлэлдээ Тогтвортой хөгжлийн боловсрол (ТХБ)-ын үзэл санааг хэрхэн нэвтрүүлж, уялдуулж байгаа вэ?

Монгол улсын Засгийн газраас 1997 онд батлан хэрэгжүүлсэн “Бүх нийтийн экологийн боловсрол” Үндэсний хөтөлбөрт ТХБ-ын чиг хандлагыг байгалтай зохицон амьдрах, байгаль орчноо хайрлан хамгаалж, сайжруулах, эрүүл аж төрөхүйд суралцах, байгалийн нөөц баялагийг хариуцлагатай ашиглахад суралцах, байгалийн сайхныг үнэлэх, хүндэтгэх гэж тодорхойлон ерөнхий боловсролын сургуулийн бүх ангид сургалтын хувьсах агуулгын хүрээнд 1998 оноос экологийн хичээлийг судалж эхэлсэн байна. 2005 онд баталсан Ерөнхий болосвролын стандартад ТХБ-ын үзэл санааг тусгасан санаачлагууд гарсан. Харин 2009 оноос 12 жилийн сургалтын тогтолцоонд шилжсэнтэй холбоотойгоор шинэчилсэн хичээлийн хөтөлбөрүүддээ ТХБ-ын үзэл санааг оруулах алхмууд хийгджээ. Үүний хэрэгжилтийг үзэхээр 2013-2014 онд үндэсний хэмжээний суурь судалгааг хийхэд ТХБ-ын үзэл санаа ялангуяа байгалийн ухааны хичээлүүдэд агуулгын хувьд суусан боловч хүүхдэд хэрэглээний чадвар болгох, багш нарт арга зүйн хувьд учир дутагдалтай байгааг харсан. Хичнээн сайн хөтөлбөр, агуулга байсан ч хүүхдэд мэдлэг төдий очвол үр дүнгүй тул хүүхдэд мэдлэгийг хүргэж буй багшийг чадавхижуулах нь чухал болохыг харуулсан. Хоёрдугаарт, хүүхдийн гар дээр очиж буй сурах бичгийг илүү сайжруулах шаардлагатайг харсан.

Энэ ажлын хүрээнд манай яам, Швейцарийн хөгжлийн агентлагтай хамтран өмнөх хамтын ажиллагаандаа тулгуурлан шинэ төсөл хэрэгжүүлж, иргэний нийгмийн зарим байгууллагуудтай хамтран ажиллаж байна. Төсөл хэрэгжиж эхлээд, ажилдаа ид ороод явж байгаа.

Монголчууд байгаль хамгаалах арвин өв уламжлалтай ард түмэн. Өвлүүлж ирсэн уламжлал дээрээ тулгуурлан байгаль дэлхийд ээлтэй ханддаг эерэг хандлага, үнэт зүйлийг хүүхэд багачуудад бий болгох нь өөрөө нийгмийн шинэ соёлыг тогтооно. Энэ соёл нь эргээд эдийн засгийн ач холбогдолтой гэдгийг харуулж чадаж байгаа нь энэхүү ТХБ-ын гол агуулга юм.

БОНХАЖЯ-тай энэ талаар хэрхэн хамтарч ажиллах вэ?

Бидний хүрж буй үр дүн, эцсийн зорилго нэг байна. Нэг зорилгод хүрэхээр хоёр талаас зүтгэж байна. БСШУЯ-ны хувьд бид хүүхэд багачуудад ТХБ-ыг албан боловсролоор дамжуулан хүргэж байна. БОНХАЖЯ-ны хувд зорилтот бүлэг нь өөр. Тэдний хувьд албан бус боловсролоор дамжуулан, иргэд, орон нутгийн байгууллагуудын оролцоотойгоор ногоон хөгжил, ногоон эдийн засгийг хөгжүүлэхэд өөр өөрийн шугамаар ажиллаж байгаа. Иймээс, хоёр яамны хамтын ажиллагаа Монгол хүн бүрт ногоон хөгжлийн үзлийг төлөвшүүлэхийг зорьж байна гэсэн үг.

Танд баярлалаа.