Тэд ундны усаа зөвхөн нийтийн худгаас зөөдөг. Үүний үр дүнд гэр хороололд оршин суугчдын цэвэр усны хэрэглээ нэг хүнд өдөрт 4-10 литр байгаа нь Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас тогтоосон олон улсын стандартаас нилээд доогуур үзүүлэлт.

Гэр хорооллын иргэдийн ерэн таван хувь нь энгийн нүхэн жорлон хэрэглэж байгаагаас орчны хөрс, усны нөөц, эрүүл ахуйг ихээр бохирдуулж байна.

Нүхэн жорлон хэрэглэдэг, усны хязгаарлагдмал хэрэглээтэй, ариун цэвэр, эрүүл ахуйн зөв дадал хэвшээгүй зэрэг нь нийтийн эрүүл мэндэд муугаар нөлөөлдөг.

Иймд, Улаанбаатарын гэр хорооллын усан хангамж, бохирын систем, эрүүл ахуй ариун цэврийн практикийг сайжруулах зорилгоор Сонгинохайрхан дүүрэгт Эй Си Эф Монгол байгууллагаас дөрвөн жилийн хугацаанд хэрэгжүүлсэн төслийг Швейцарийн хөгжлийн агентлаг дэмжиж, санхүүжүүллээ.

Гэр хорооллын дэд бүтцийн асуудал нь нэг удаагийн төслөөр бүрэн шийдвэрлэх боломжгүй хэдий ч 2015 он хүртэл хэрэгжсэн дээрх төсөл иргэдийн ариун цэвэр эрүүл ахуйн зөв дадал хэвшлийг төлөвшүүлэхэд ихээхэн үүрэг гүйцэтгэжээ.

Төслийн үр дүнгээс: 

Төсөлд хамрагдсан нийт 14 сургууль, цэцэрлэгийн ариун цэврийн өрөөнүүдийг засварлаж, сайжруулснаар нийт 20,000 гаруй хүүхэд эрүүл ахуйд нийцсэн цэвэр цэмцгэр ариун цэврийн өрөөтэй боллоо.

Сургуулийн сурагчдын дунд ариун цэвэр, эрүүл ахуйн зөв зохистой дадал зуршлыг  таниулан сурталчилсны дүнд сургуулийн насны хүүхдүүдийн А гепатит, цусан суулга зэрэг өвчнөөр өвчлөлт огцом буурсан байна. Тухайлбал, төсөл хэрэгжсэн сургуулиудад 2012 онд халдварт шар өвчнөөр 121 хүүхэд өвчилж байсан бол 2014 онд энэ тоо 3 хүртэл буурсан болохыг ҮСГ мэдээлсэн байна. Энэ үр дүнд хүргэсэн гол хүчин зүйл бол хүүхдүүдэд гар угаах зөв дадлыг зааж сургасан явдал байв.

Мөн эрүүл ахуйн зөв зохистой дадал зуршлын тухай гарын авлага бэлтгэж өргөнөөр түгээсэн нь хүүхэд залууст эрүүл ахуйн цогц боловсрол олгох цорын ганц иж бүрэн хэрэгсэлд тооцогдох болжээ. Улмаар, Монгол Улсын Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яамнаас эрүүл ахуйн боловсрол олгох гарын авлага гэж албан ёсоор баталгаажуулсан.

“Хүүхдүүдэд ариун цэврийн зөв дадал зуршил суулгах нь ирээдүйд эрүүл саруул хойч үеэ бэлтгэхэд оруулж буй хөрөнгө оруулалт юм” гэж ACF байгууллагын төслийн менежер П. Ариунаа онцоллоо.

Тус төслөөс гэр хорооллын ус түгээх дөрвөн цэгийг шинэчлэн зохион байгуулж худаг, нийтийн халуун ус, үсчний үйлчилгээ бүхий олон талт үйлчилгээний төв болгон тохижуулсан. Ингэснээр нийтийн худаг зөвхөн ус түгээгээд зогсохгүй ариун цэвэр, эрүүл ахуйн шаардлагыг илүү хангасан үйлчилгээ үзүүлэх боллоо. Улмаар, үйлчилгээний орлогоороо цаашид тогтвортой ажиллах боломжтойг харуулж байна.

Гэр хороололд оршин суугчид, худгийн ажилтнуудад зориулж олон төрлийн сургалт, ухуулга хийсний үр дүнд усны чанар шалгах, ус түгээх хэрэгслүүдийг сайжруулах аргад сургаснаар айл өрхийн хэрэглэж буй усны бактерийн бохирдол үлэмж буурсныг гурван шатлалтайгаар дараалан дээж авч баталгаажуулсан байна.

Цаашлаад гэр хорооллын өрхүүдийн ус зөөвөрлөдөг, хадгалдаг сав нь эрүүл ахуйн шаардлага хангаагүй, зориулалтын бус байдаг тул Монголд усны сав үйлдвэрлэж буй бизнес эрхлэгчдэд төслөөс дэмжлэг үзүүлсэн. Химийн бодис агуулсан, зориулалтын бус усны савыг орлох зориулалтын 20,000 савыг иргэдэд хөнгөлөлттэй үнээр олгосон.

Төслийн бас нэгэн онцлох үр дүн бол нүхэн жорлонг орлох эко жорлонг гэр хорооллын оршин суугчдад танилцуулсан явдал юм. Төсөлд хамрагдсан нийт 250 өрх эко жорлонтой болсон байна. Энэ нь хүний болон орчны эрүүл ахуйд сөрөг нөлөөгүй ариун цэвэр, эрүүл ахуйн хямд төсөр хэрэгсэл болжээ. Одоогоор уг эко жорлон нь төвлөрсөн бохир ус зайлуулах системд холбогдоогүй, хүн амын нягт суурьшсан гэр хорооллын нөхцөлд тохирсон, орчны эрүүл ахуйд хор хөнөөлгүй цорын ганц сайжруулсан хувилбар болоод байна.

ACF байгууллагаас авч хэрэгжүүлсэн, санал болгосон олон санаачлага, бодит шийдлээс зарим нь Улаанбаатар хотын гэр хорооллын усан хангамж, эрүүл ахуйг сайжруулах талаар үндэсний бодлогод тусгагдсан байна.

Улс орны нөхцөл байдал өөрчлөгдсөн нөхцөлд Монгол дахь ШХА-ийн төсөл хөтөлбөрүүдийг дүгнэлээ. Бид зөв зүйлийг зөв цагтаа, зөв газраа хийж чадаж байна уу? Төсөл хөтөлбөрүүд Монгол улсын Засгийн газрын хөгжлийн бодлогуудад нийцэж байна уу?

Юуны өмнө нийгэм, эдийн засаг, улс төрийн орчин нөхцөл түргэн өөрчлөгдөж байгаа үед энэхүү үнэлгээг хийсэн нь сайн хэрэг боллоо. Бид үйл ажиллагаагаа эргэн харж, зөв зүйлийг, зөв газраа, зөв түншүүдтэй хийж байгаа эсэхээ тодорхойлох зайлшгүй шаардлагатай байлаа. Бид хамтран ажиллагч түншүүдээ энэ үнэлгээнд урьж оролцуулсан. Хэдийгээр манай төсөл хөтөлбөрүүдэд хамтран оролцож, хэрэгжүүлж байгаа ч тэд ШХА-ийн хувьд гадныхан бөгөөд аливааг биднээс өөр өнцгөөс харах тул тэдний санаа бодол, зөвлөмжийг сонсох нь чухал байв. Энэ үүднээсээ хоёрдугаар сарын 4-ний өдөр зохион байгуулсан уулзалт семинар маань маш үр өгөөжтэй байж, бодож тунгаавал зохих олон зүйлийг бидэнд өглөө.  

Монгол Улсын Засгийн газрын бодлогын хувьд бид Монгол Улсын хөгжлийн бодлогуудад сайтар нийцэж байгаа юм байна гэдэгтээ бүрэн итгэлтэй байлаа. Шинэ Засгийн газрын тэргүүлэх чиглэлүүдтэй ч үйл ажиллагаагаа илүү уялдуулж харах шаардлагатай байна. Бид саяхан Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд, Хөдөлмөрийн сайд зэрэг зарим сайд нартай уулзаж ярилцлаа. Тэдэнтэй ярилцаж байхад ШХА нь Монгол улсын хөгжилд тодорхой хувь нэмрээ оруулж байгаа гэдгийг онцолж байлаа.

Энэхүү үнэлгээний эцэст хоёр үндсэн дүгнэлт гарлаа: (1) бид хөтөлбөрөө Монгол Улсын Засгийн газрын бодлоготой сайтар уялдуулж, ардчилсан, чинээлэг нийгмийг бүтээх үйлсэд мөр зэрэгцэн ажиллаж байна; (2) Ядуурлыг бууруулах чиглэлээрх ажлаа  хүн амын хамгийн эмзэг ядуу давхаргад илүү анхаарахад чиглүүлнэ. Түүнчлэн семинарын үеэр ШХА-ийн үйл ажиллагааны гол зорилго болох Монгол дахь ядуурал, эмзэг, тэгш бус байдлыг бууруулахтай холбоотой асуулт байнга хөндөгдлөө.

Үнэлгээ хийсний дараа ШХАС-д ямар өөрчлөлт, нөлөө үзүүлнэ гэж харж байна вэ? ШХА цаашид юунд гол анхаарлаа хандуулах вэ?

Бид Монгол дахь хамтын ажиллагааны шинэ стратегиа боловсруулж, өргөн барихад хоёр жил үлдээд байна. Үнэлгээний үр дүн, дүгнэлтүүдээс үзэхэд одоогийн стратегидаа тодорхой өөрчлөлтүүд хийхийг шаардаж байна. Хөтөлбөрийнхөө үр дүнг илүү нэмэгдүүлэхийн тулд төслүүдээ хооронд нь холбож харилцан уялдуулах нь чухал гэж үзэж байна. Энэ нь олон жижиг төсөл хэрэгжүүлэх биш, илүү үр дүнтэй цөөн төслүүдэд голлон анхаарах болов уу гэж бодож байна.

Төслийн үр шимийг хүртэгсэдийг зах зээлтэй холбох тал дээр илүү анхаарах нь зүйтэй гэсэн дүгнэлт хийсэн. Бид хүмүүст мэргэжлийн боловсрол, ур чадвар эзэмшиж илүү ихийг хийж бүтээхэд нь тусалж байна. Эдгээр ур чадвараа ашиглан зах зээлд нэвтэрч, ашиг орлогоо нэмэгдүүлж байж манай төсөлд хамтрагдагсдын ахуй амьдрал дээшилж, нэр төртэй сайн сайхан амьдарч, улмаар манай төсөл хөтөлбөрүүд ч илүү бодитой үр дүнд хүрэх болно.

Гурав дахь дүгнэлт маань ядууралтай холбоотой. Энэхүү өргөн хүрээтэй, олон талт асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд Монгол дахь ядуурал, эмзэг байдал гэж яг юу гэсэн үг болохыг зөв ойлгох шаардлагатай. Бидний эцсийн зорилтот бүлэг болох ядууст илүү сайн хүрч ажиллахын тулд энэхүү социологийн асуудалд илүү анхаарах шаардлагатай гэдэгтэй санал нэгдсэн.

ШХА хөдөөгийн хөгжилд, нэн ялангуяа Монгол орны баруун бүсэд үйл ажиллагаагаа чиглүүлж ажилладаг. Үйл ажиллагаагаа төвлөрлүүлж буй газар зүйн бүсийн тухай асуулт энэхүү үнэлгээний явцад хөндөгдсөн. Бид цаашид хот суурин газрын хөгжлийн асуудлуудад анхаарлаа хандуулах уу? Улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулдаг болж өөрчлөгдөх үү?

Хөдөө, орон нутагт явуулж буй үйл ажиллагаа маань нүдээ олсон байна гэж дүгнэсэн. Тэнд хүн ам цөөтэй ч дэмжлэг туслалцаа их хэрэгтэй байна. Бид энэ чиглэлээ хэвээр хадгалж аль хэдийн бааз суурь нь тогтож, үр дүн сайтай байгаа хөдөө орон нутаг дахь хамтын ажиллагаагаа үргэлжлүүлнэ. Орон нутагт хэрэгжүүлсэн зарим ололт амжилтууд хот суурин газар ч мөн тохирох бөгөөд эдгээр туршлагаа үндэсний хэмжээнд түгээн дэлгэрүүлэх боломж их байна гэж бид үзэж байна.

Миний бодлоор Улаанбаатар хот шилжилт хөдөлгөөн, өргөжин тэлэлтийн асар том сорилттой тулгарч байна. Энэ бол өсч хөгжиж буй хотын захиргааныхны хувьд маш том ажил. ШХА нь Улаанбаатар хотын гэр хороололд хэд хэдэн жижиг төсөл хэрэгжүүлж байгаа. Цаашдаа хот суурин газруудад чиглэж ажиллахад анхаарна. Ялангуяа туршлага ихээр хуримтлуулсан төслүүдээ хуулбарлан хэрэгжүүлж ч болох юм. Тухайлбал, удахгүй хэрэгжиж эхлэх Засаглалыг дэмжих, төвлөрлийг сааруулах төслийн  (ЗДТСТ) хоёрдугаар үе шатыг хэлж болно. ЗДТС төслийн үндсэн үзэл санаанд хот хөдөөгийн ялгаа байхгүй, хаана ч хэрэгжүүлж болно. Иймээс энэ үзэл баримтлалыг хотын орчинд хэрэгжүүлнэ.

Та Монгол Улсын Засгийн газрын хэд хэдэн сайдтай уулзлаа. ШХА-ийн Монгол дахь хөтөлбөрүүдийн талаар тэд ямар сэтгэгдэлтэй байна вэ?

Монголчууд биднийг маш халуун дотноор хүлээж авсан. ШХА Монголд арав гаруй жил ажилласан бөгөөд энэ хугацаанд хоёр орны харилцаа улам өргөжин хөгжиж ирлээ. Бидний хамтны ажиллагааны залгамж холбоо маш чухал. Шинэ Засгийн газар ч Швейцарь улстай найрсаг хамтын ажиллагаагаа үргэлжлүүлэх хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлж байна. Миний уулзсан Засгийн газрын гишүүд Монгол Улсын хөгжилд ШХА ямар хувь нэмэр оруулж байгаа талаар сайн мэдэж байлаа.

Ярилцлагынхаа төгсгөлд та Монгол орон, монголчуудын талаар төрсөн сэтгэгдлээ хуваалцах уу?

Би Монголд хоёр дахь удаагаа ирж байна. Энэ удаад хүйтний улирал таарч, энэ орны талаар илүү сайн мэдэх боллоо. Өвөл ирснээр хүйтнийг мэдэрч, түүнийг дагалдсан асуудлуудыг ч ойлгож авлаа. Ялангуяа хөдөөгийн хүмүүст ямар хүнд хэцүү байж болохыг би төсөөлж байна. Хотын хувьд агаарын бохирдол гэж нэг том асуудал үүсч эрүүл мэндийн хувьд тулгамдсан асуудал болжээ.

Монголд ирэх болгондоо маш тааламжтай хүлээн авч байгааг мэдэрдэг. Хүмүүс нь нөхөрсөг, зочломтгой, бас маш даруу. Хэдийгээр даруу, үг дуу цөөтэй мэт санагдавч тэдэнтэй харилцахад төвөггүй байдаг. Миний хувьд Монголчуудтай сэтгэл зүрхээрээ холбоотой болсон мэт сэтгэгдэл төрлөө. Мөн ШХА-ын амжилттай хэрэгжсэн төслүүдийн ард хичээл зүтгэлтэй, шаргуу хамт олон, монгол мэргэжилтнүүд байгаа. Тэдэнд би ажлын өндөр амжилт хүсч байна.