Emprima ediziun da la «Emna rumantscha»

«Rumantsch: in ferm toc Svizra»: Cun quest motto lantscha il DFAE l'emprima emna internaziunala da la lingua rumantscha. Averta vegn ella cun in'occurrenza online ch'è deditgada dal tuttafatg a la quarta lingua naziunala. En collavuraziun cun il chantun Grischun e cun Radiotelevisiun Svizra Rumantscha (RTR) envida il DFAE, ensemen cun sias represchentanzas a l'exteriur, d'emprender d'enconuscher meglier la lingua e la cultura rumantscha.

18.02.2021
Dans un studio de télévision, un écran affiche le texte du présentateur en romanche.

Il rumantsch è la quarta lingua naziunala da la Svizra e vegn discurrida da var 60 000 persunas. Ella ha in agen medium da dretg public, la «Radiotelevisiun Svizra Rumantscha». © Keystone

Bun di, bund de, bien di, bùn gi, allegra! Questas tschintg pussaivladads datti per giavischar in bun di en rumantsch. Ils 20 da favrer 1938 è il rumantsch vegnì renconuschì – dasper il tudestg, il franzos ed il talian – uffizialmain sco quarta lingua naziunala. Il DFAE ha tschernì questa data simbolica per lantschar la «Emna rumantscha». L'emna da la lingua rumantscha cumplettescha ils dis da la plurilinguitad e las occurrenzas che vegnan organisadas a chaschun da la «Settimana della lingua italiana nel mondo» e da la «Semaine de la francophonie». Las occurrenzas accentueschan l'impurtanza da la plurilinguitad per la coesiun naziunala, ma er per l'avertura vers l'exteriur.

L'idea da la «Emna da la lingua rumantscha» è naschida avant dus onns a chaschun dal giubileum da 100 onns da la Lia Rumantscha (l'organisaziun per la promoziun da la lingua e da la cultura rumantscha). Il project, per il qual il cusseglier federal Ignazio Cassis è cunresponsabel, è resultà d'ina collavuraziun tranter differents acturs en Svizra ed a l'exteriur.

Discurs online

Las conturas da la Svizra cun il motto «Rumantsch – in ferm toc Svizra» en las quatter linguas naziunalas.
«Rumantsch – in ferm toc Svizra» è il motto da l'emprima emna da la lingua rumantscha. © DFAE

Pertge è il rumantsch in ferm toc Svizra? Davart questa dumonda discutan persunas da Berna, dal Grischun rumantsch e da l'exteriur ils 19 da favrer 2021. Il cusseglier federal Ignazio Cassis ed il president da la Regenza grischuna Mario Cavigelli sa barattan cun intginas scolaras e scolars dal stgalim secundar da Glion, las ambassaduras ed ils ambassadurs da la lingua rumantscha en Svizra. En in discurs cun la moderatura Fabia Caduff s'expriman ultra da quai il cusseglier guvernativ dal chantun Grischun Jon Domenic Parolini (Departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient) sco er Giuanna Caviezel (Chanzlia federala), Gianna Olina Cadonau (Lia Rumantscha) e Rico Valär (Universitad da Turitg). Er l'ambassadur Chasper Sarott da Madagascar e la diplomata Aita Pult da New York sa participeschan a l'occurrenza.

Lantschada da l'occurrenza online «Emna rumantscha» dals 19 da favrer 2021.

Contribuziun da las represchentanzas svizras a l'exteriur

Istorgias e fatschas da la Svizra rumantscha, intervistas, curs da lingua, prelecziuns, videos, inscunters virtuals: Las represchentanzas svizras a l'exteriur organiseschan, resguardond las mesiras en connex cun COVID-19, differentas occurrenzas per preschentar la lingua e la cultura rumantscha en lur pajais respectivs. ««La Svizra sa cumpona da numerusas identitads e culturas che vivan paschaivlamain da cuminanza. Il rumantsch è ina part fundamentala da quai. La plurilinguitad e la diversitad èn ina sfida ed ina ritgezza enina. Ellas mussan a nus da schliar conflicts en il dialog in cun l'auter, ina qualitad svizra fitg dumandada en il mund», punctuescha il cusseglier federal Ignazio Cassis.

La collavuratura diplomatica Aita Pult raquinta dal program che vegn organisà a chaschun da la «Emna rumantscha» a New York.
«Crash course» rumantsch: Vulevas Vus gia adina emprender intgins pleds rumantschs? En il rom da l'Emna rumantscha ha il consulat general svizzer a New York preparà ina curta lecziun da rumantsch en furma d'in video.

Fatschas ed istorgias da la Svizra rumantscha

«Las linguas naziunalas èn il tudestg, il franzos, il talian ed il rumantsch.» Uschia statti scrit en l'artitgel 4 da la Constituziun federala. Il fatg ch'il rumantsch vegn discurrì, tenor las cifras uffizialas las pli actualas, da 0,5% da la populaziun, n'è betg impurtant. Per las linguas naziunalas da la Svizra na datti nagin urden da precedenza. I dat bler da scuvrir davart il rumantsch – bler che vegn a restar en regurdientscha. Intginas indicaziuns gia ordavant: Il rumantsch ha tschintg idioms – vallader, puter, sursilvan, sutsilvan e surmiran. Tut ils idioms vegnan discurrids e scrits e disponan d'ina lunga tradiziun litterara, d'ina grammatica sco er d'agens dicziunaris. Ultra da quai datti ina lingua da standard scritta, il rumantsch grischun. Sin nivel federal vegn questa lingua unifitgada duvrada per exempel per las explicaziuns da votaziun. Il rumantsch è ina lingua ch'è preschenta en differentas domenas: sin tribunas da teater, en ritmus da rap enconuschents sin tut il mund, en emissiuns da novitads, en las scolas ed en il parlament.

Cun Mario Caviezel (magister d'istorgia), Annina Sedlacek (actura), Gino Clavuot (musicist, alias Snook), Fabia Caduff (schurnalista) e Chasper Sarott (ambassadur svizzer a Madagascar) scuvrin nus la ritgezza da la quarta lingua naziunala ch'unescha tradiziun ed innovaziun.

Qua pudais Vus leger la Swiss Story «Istorgias e fatschas da la Svizra rumantscha»

Il cusseglier federal Ignazio Cassis a chaschun da l'avertura da l'exposiziun dal giubileum da 75 onns da la publicaziun dal raquint renumà engiadinais «Uorsin» da Selina Chönz ed Alois Carigiet.

DFAE – Plurilinguitad e dialog intercultural

La promoziun da las linguas minoritaras en Svizra fa part dal dialog politic structurà e cuntinuà ch'il schef dal DFAE maina cun ils chantuns Grischun e Tessin. Il DFAE s'engascha per ina repartiziun commensurada da las linguas tranter sias collavuraturas e ses collavuraturs. Entaifer il DFAE datti 19 persunas che discurran rumantsch (quai correspunda a 0,8% dal persunal).

A l'exteriur è la Svizra preschenta cun var 170 represchentanzas e circa 2300 collavuraturas e collavuraturs. La diversitad da las linguas che vegnan discurridas ultra da las linguas naziunalas en Svizra è enorma. La promoziun dal dialog intercultural è perquai in punct central da la diplomazia svizra.

Début de la page