La 5. ediziun da l'Emna rumantscha visita la Rumenia
Il cusseglier federal Ignazio Cassis avra ils 20 da favrer 2025 a Bucarest la tschintgavla Emna internaziunala da la lingua rumantscha (Emna rumantscha). Cun lur iniziativa cuminaivla vulan il Departament federal d'affars exteriurs (DFAE), il chantun Grischun e la Lia rumantscha far attent a la diversitad da la Svizra er a l'exteriur. L'Emna rumantscha è ina part dal viadi uffizial dal schef dal DFAE en la Rumenia. Il tema minoritads sa tira sco in fil cotschen tras questa visita. Medemamain sin il program stattan divers inscunters bilaterals sco er la suttascripziun da cunvegnas da cooperaziun. Intervista cun l'ambassadur svizzer en la Rumenia, Massimo Baggi.

L’occurrenza culturala tar la tschintgavla Emna rumantscha vegn organisada da l’ambassada svizra a Bucarest, en collavuraziun cun il Museum naziunal dal vitg «Dimitrie Gusti». © EDA
Ils 20 da favrer 2025 vegni discurrì rumantsch a Bucarest, en spezial sursilvan – in dals tschintg idioms. Il motiv per quai è la tschintgavla Emna rumantscha. Sa participar a quella vegnan il cusseglier federal Ignazio Cassis sco er represchentantas e represchentants dal chantun Grischun e da las autoritads rumenas. L'occurrenza vegn organisada da l'ambassada svizra a Bucarest e dal Museum naziunal dal vitg «Dimitrie Gusti». Envidads èn acrobatas ed acrobats da pleds da tuts dus pajais, che sustegnan l'idea fundamentala da l'iniziativa ch'il schef dal DFAE ha lantschà. Pertge ha l'Emna rumantscha lieu en la Rumenia? La resposta è evidenta: Tant la Svizra sco er la Rumenia han ina diversitad culturala e linguistica. «L'Emna rumantscha è in'occasiun per parter in'experientscha sumeglianta cun auters pajais, numnadamain la convivenza quotidiana tranter differentas culturas ed ina gronda varietad d'opiniuns. La diversitad mantegna il dialog ch'è pli impurtant che mai en vista a la situaziun geopolitica difficila», suttastritga Ignazio Cassis.
Ina da las participantas da questa tschintgavla ediziun è er la translatura rumena Magdalena Popescu-Marin che translatescha cudeschs da sia lingua materna en rumantsch. Quai po far surstar. Ma l'istorgia da la linguista da 91 onns, che discurra currentamain sursilvan, collia en moda extraordinaria duas culturas ch'èn pli sumegliantas, che quai ch'i para a l'emprima egliada.
L'ambassadur svizzer en la Rumenia, Massimo Baggi, referescha davart il model intercultural en ses pajais ospitant e davart ils auters puncts centrals dal viadi dad Ignazio Cassis.

La Svizra e la Rumenia s'engaschan en lur pajais per ina convivenza da differentas linguas e culturas e per lur cumplettaziun ed enritgiment vicendaivel. Co guarda ora concretamain quest engaschi en la Rumenia?
Sco la Svizra è er la Rumenia in pajais che sa cumpona da bleras minoritads che han mantegnì lur atgna identitad e lur particularitads. La Rumenia ha actualmain 20 minoritads etnicas sin ses territori statal. Las minoritads èn da derivanza ungaraisa, tudestga, taliana, ucranaisa u russa ubain fan part dals Roma. Cunzunt regiunalmain èn ellas represchentadas fermamain, han però ina tscherta paisa er sin plaun naziunal. Uschia han ils Ungarais, la pli gronda minoritad etnica, fundà ina partida politica sin plaun naziunal. Quella ha pli che sis pertschient da las vuschs e fa part da la coaliziun da la regenza a Bucarest. Il parlament rumen è conscient da l'impurtanza da las minoritads e protegia lur identitad. Mintga minoritad renconuschida ha numnadamain il dretg d'in sez. La cumissiun parlamentara per minoritads ha actualmain 20 commembras e commembers. Quels han il medem status sco las ulteriuras parlamentarias ed ils ulteriurs parlamentaris. Er las linguas uffizialas da la Svizra vegnan discurridas savens en la Rumenia. Il fatg ch'il talian, mia lingua materna, ed il rumen han bleras concordanzas, ha facilità mia integraziun.
La festa d'avertura uffiziala da l'Emna rumantscha ha lieu ils 20 da favrer 2025, ina data impurtanta per la Rumenia, ma er per la Svizra...
Gea. Quai è propi uschia. Ils 20 da favrer 1856 è vegnida abolida la sclavaria dals Roma en ils principadis rumens. Quai ha inizià ina modernisaziun sociala en la Rumenia. Per la Svizra è la data dals 20 da favrer 1938 impurtanta. Quel di è numnadamain il rumantsch vegnì declerà sco quarta lingua naziunala. Ils 21 da favrer è plinavant il Di internaziunal da la lingua materna. Nus avain pia plirs motivs per communitgar in messadi simpel, ma fitg actual: La diversitad culturala e linguistica è indispensabla per stabilir ina societad persistenta. Quai è pia er in messadi da la pasch. La plurilinguitad promova numnadamain la toleranza ed il respect da la diversitad – elements impurtants per la convivenza en nossa societad. La Rumenia sa, da tge che jau discur: En quest pajais han tut ils gronds imperis, en spezial l'Imperi roman, laschà enavos fastizs che sa mussan en il mosaic etnic, cultural e linguistic da la Rumenia d'ozendi. Nus ans inscuntrain en la Rumenia per giugar cun pleds che han ina tscherta sumeglientscha e ch'èn il resultat d'ina istorgia che ha survivì la globalisaziun e ch'ans renda anc oz pli famigliar in cun l'auter.
Il schef dal EDA vegn er a visitar la citad da port Constanta. Pertge gist questa citad?
Constanta è ina da las quatter pli grondas citads dal pajais. Là sa chatta il pli impurtant port da la Mar Naira. La citad ha perquai ina impurtanza geostrategica decisiva per la Rumenia e per l'Europa. En questa citad convivan er pliras minoritads etnicas e linguisticas, uschia Tircs (3,3 %), Tatars (3,1 %) e Roma (2,7 %).
A chaschun d'in discurs a la maisa radunda cun acturs locals duai vegnir tractada l'impurtanza da las linguas minoritaras per il svilup regiunal. Pervia da la guerra en l'Ucraina survegn la Rumenia ina rolla pli e pli impurtanta. Il pajais sa sviluppa ad in actur credibel cun adina dapli influenza sin il palc internaziunal. La NATO ha rinforzà considerablamain sia preschientscha en l'ost da la Rumenia, ed il delta dal Danubi è daventà in cunfin strategic. La visita a Constanta vegn a porscher l'occasiun per chapir meglier las sfidas da la politica da segirezza da la guerra en l'Ucraina e per planisar correspundentamain las lavurs da reconstrucziun.
Il program da visita dal cusseglier federal Ignazio Cassis prevesa er differents inscunters bilaterals. Tge temas da discussiun stattan en il center?
Ultra da fatschentas multilateralas sco er da dumondas da la segirezza e da la collavuraziun regiunala porscha l'inscunter planisà cun il primminister e cun il minister da l'exteriur l'occasiun per sa barattar davart nossas posiziuns entaifer l'Europa. In focus spezial vegn mess qua sin la segunda contribuziun a la Rumenia, che vegn pajada en il rom da la Contribuziun svizra a tscherts stadis commembers da l'Uniun europeica. Quest aspect vegn anc approfundà durant l'inscunter cun il minister da finanzas, ch'è responsabel per la coordinaziun da noss 11 programs da cooperaziun.
Il cusseglier federal sto er suttascriver cunvegnas da cooperaziun tranter la Svizra e la Rumenia. Da tge cunvegnas sa tracti qua?
La visita dal cusseglier federal Ignazio Cassis porscha er l'occasiun per suttascriver las cunvegnas da realisaziun d'intgins da quels programs. La Rumenia, cun 221,5 milliuns francs, è il pajais segund impurtant che retschaiva la Contribuziun svizra a tscherts stadis commembers da l'Uniun europeica. Noss programs da cooperaziun s'occupan d'ina retscha da temas ch'èn spezialmain impurtants per la Svizra e per la Rumenia, tranter auter èn quai la scolaziun duala, la finanziaziun d'interpresas pitschnas e mesaunas, l'effizienza energetica, l'integraziun sociala u la perscrutaziun ed innovaziun. Cun la realisaziun da quests programs cumenza per nus l'ultima fasa operativa da la collavuraziun che sto esser terminada fin l'onn 2029.
L’Emna rumantscha en furma concisa
Quest onn ha lieu la tschintgavla emna internaziunala da la lingua rumantscha (Emna rumantscha). L’Emna rumantscha deriva d’ina idea ch’il cusseglier federal Ignazio Cassis ha exprimì a chaschun da la festa per il giubileum da 100 onns da la Lia Rumantscha a Zuoz. Suenter è ella vegnida realisada dal DFAE en collavuraziun cun il chantun Grischun e la Lia Rumantscha.
L’Emna rumantscha ha adina lieu l’emna dals 20 da favrer, il di ch’il rumantsch è vegnì declerà uffizialmain sco quarta lingua naziunala l’onn 1938. L’Emna rumantscha mussa, tge impurtanza che la plurilinguitad n’ha betg mo per la coesiun naziunala, mabain er per la politica exteriura da la Svizra. La diversitad da la Svizra vegn stimada sin l’entir mund. La promoziun da las linguas minoritaras ed uschia er da las minoritads culturalas è in factur central per stabilir ina societad persistenta ch’è abla da manar dialogs.
Links
- Communicaziun a las medias: Cunvegna da cooperaziun e minoritads: visita uffiziala dal cusseglier federal Ignazio Cassis en Rumenia, 18.02.2025 (de)
- Pled dal cusseglier federal Ignazio Cassis: “Svizzera-Romania, la musica delle lingue”, Bucharest, 20.02.2025
- Pled dal cusseglier federal Ignazio Cassis: “Ensemble dans la diversité”, Constanta, 21.02.2025